Манай дундаж амьд­рал­тай айл гэрийнхэн өглөө цайгаа ууцгаагаад ямар нэгэн ажилдаа гарц­гаадаг. Тэдний гэрээс гарч байгаа нөхдүүдийн дийлэнх нь цүнх үүрсэн, барьсан “аваргууд” би­лээ. Цэцэрлэгээс эхлээд их дээд сургууль дүүргэх  хүртэлх урт удаан замыг баруулахын тулд эцэг эхчүүд бид идэвхтэй амьдралынхаа талаас илүүг зориулдаг. Олсон хэдэн төгрөг маань ч тийшээ урсаж оддог.

Энэ нь зөвхөн Монгол төдийгүй дэлхий даяар түгээмэл амьдрал юм. Тэгэхээр боловсрол тойр­сон асуудал болгон үе үеийн эцэг эхчүүдийн мөнхийн сэдэв болж бай­даг. Улс орноос эхлээд айл өрх бүр л ирээдүй цагийг угтсан ямар нэгэн “үйл мэтгэж” суудаг нь хүний ёс юм даа. Тариа­чид талх хийдэг тариагаа гэнэт намар санаж бай­сан удаагүй. Яг өдийд хаврын тариалалтын ажил эхэлж  намар халиу­ран найгах ургацыг сэт­гэл­дээ мөрөөдөн ажил­даа гарцгаадаг. Манай малчид л өвөл болохгүй юм шиг зан гаргадаг байх. Өвс хадлан, хашаа хороо­гоо бэлдэлгүйгээр хэдэн малаа туугаад идэр есийн жавар руу орчих­дог шигээ хүүхдэдээ мөн тэгж хандах явдал ердийн үзэгдэл болоод байна. Сургуульд яваа хүүхдээс маань сураг сонсогдоно уу гэж хааяа асуудаг. Урьд цагт бол тэгж яваад бид чинь нэг юманд хүрчихдэг байлаа. Одоо цагт ингэж яваад нэг муу юм дуулгах илүү ма­гадлалтай болсон.

Хүүхдийн тухай яриа өрнөвөл гэнэт сэртэсхийж боловсролын байгуул­лагыг цээжний бангаар багцаагаар баахан зү­хэх, одооны хүүхдийн эд­гүйг гайхах, их л сайндаа сургуулийн багш нар ма­най хүүхдээс цонх шил­лэх мөнгө хурааж авлаа хэмээн хэл ам хийж гүй­хээс хэтрэхгүй. Улстөрчид болохоор сургуу­лийн дотуур байрны зас­варын зардал, нэг хүүх­дийн оюутны сургалтын төл­бөр мэтхэнээс өөр юу ч хэлж мэдэхгүй. Сүүлийн жилүүдэд хүний ам таглах ганц мундаг юм хийсэн нь “Үдийн цай” хөтөлбөр. Тэрнийгээ л яриад байна. Угаасаа энэ мэтийн аж ахуйн ажлыг хийдэг өч­нөөн олон орон тоо, гүйцэлдүүлэх компани хаа сайгүй л байгаа.

Бусдын хүүхдийн хувь заяаны сэдвээр цэцэрх­дэг мөртлөө өөрийнхөө хүүхдийг хэддүгээр ангид хэрхэн сурч байгааг мэд­дэг эцэг эх тун цөөхөн байдаг нь хачирхалтай. Орхигдоод байгаа энэ сэдэв дээр уншигч олон­тойгоо санал бодлоо ху­ваал­цаж баймаар байна.

Америкт хүүхэд нь сур­гуульд явдаг эцэг эхтэй уулзсан юм. Тэнд ер нь яах юм? Баахан сахил­гагүй, эрх чөлөө болсон, пээдгэр хүүхдүүдэд ямар үйлийн үртэй багш хичээл заадаг бол?. Манайхны хүүхдүүд очоод хачин их эвдэрч байна уу? Удахгүй тэгээд зугаа цэнгэл хөө­гөөд, хар тамхи татаад эхэлнэ дээ гэж сонирхон асуусан. Ер нь Америк, Баруун Европт ач зээгээ эргэж очсон өвөө эмээ нар их л таагүй сэтгэг­дэлтэй буцдаг. Хаана ч билээ нэг нөхөр хүүх­дийнхээ хүүхдийг ал­га­дчихаад хэрэгт оронгоо алдаад бүр тангараг тасарсан удаатай.

Орчин цагийн баруу­ны боловсролд олон ян­зын ааш аягтай хүүхдийг хүлээн авч сургаж хүмүү­жүүлэх явцдаа багш нар бишгүй л арга сэдэж ол­жээ. Тэрэн дундаас ма­найд хэрэгжүүлчихмээр санаанууд байна. Үүний нэг бол багш нар хүүх­дийг нь эцэг эх хариуцагч нарт нь байнга “матах” арга хэмжээ юм. Тухайл­бал “Өнөөдөр танай хүү­хэд үсээ шараар будаж ирлээ”, “Физикийн даал­гав­­раа хийж чадсангүй учир ангидаа энэ сэдвээр сүүлийн оноог авав”, “Ха­вар гэсэн сэдвээр зохион бичлэг хийж огт чадахгүй байна” гэх мэт сурлага хүмүүжлийн өө болгоныг нь аав руу нь мэдээлж орхидог байна. Гэртээ очоод аав нь хүүгээ аргад­на уу, алгадна уу хамаа алга. Ямар ч бай­сан тэр хүүхдийн эцэг эх хүүхдээ ямар байгааг өдөр тутам мэдэж байх ёстой.  Харин төрөөс сур­гууль болгон хүүхдийн мэдээллийг гэрт нь байнга зөөх, хариуд нь сонсох үүргийг өгч байна. Ихэнх ангиудад үндсэн ба тус­лах гэсэн хоёр багш нэг хичээл дээр байдаг. Нөгөө туслах нь боло­хоор тэр мессежийг би­чээд сууж байдаг байх нь. Ажил ажил гээд гэрийн бараа хардаггүй нөхдүүд хүүхдээ ямар байгааг үргэлж сонсоод ирэхлээр эрхбиш анхаарлаа хаа­яа хандуулдаг байлгүй­ дээ. Гэхдээ хүүхдийг нь “олих” тактикаа их зөв боловс­руулах хэрэгтэй. Дэмий юм донгосоод харин бүр үргээчихвэл дахиж утсаа авахаа боль­чих гэмтэй. “Танай хүүх­дийн дүнг жаахан янзал­маар бай­на. Хоёулаа нэг уулзах уу ах аа”  энэ тэр бол биш. “Өнөөдөр Бол­доо мате­матикийн ши­нээр заасан томьёог ойл­го­сонгүй гэр­тээ харилаа шүү. Бусад нь бүгд ойлго­сон уч­раас…” гээд хэлээд өгчихвөл олон эцэг дүрс­хийн өмднийхөө тэлээг суга татна вий.

Манай сургуулиуд байж байж нэг удаа эцэг эхийн хурал гээч юм хий­дэг. Тэнд нь хэдэн эмээ өвөө л очдог. Юу ярьдаг гэхээр анги нийллэг хийх гэсэн юм, ус буцалгагч авчихдаг юм билүү… Нөгөө л сургуулийн до­туур байрны засвар ярь­даг Их хурлын гишүүний багасгасан хувилбар. Зарим багш нар олны нүдэнд өртдөггүй хүүхдээ бол бараг танихгүй. Бөөн дунд нь лекц маягаар хичээл заагддаг болол­той юм билээ. Нөгөө өгч байгаа цалин нь цаанаа­саа ингэж заахад хүргэ­дэг. Цалингаа нэмүүлэх, боловсролыг шинэчлэх, хүүхдийн төлөө үйл хэрэг хийх тухай үргэлж л яригддаг. Тэр яриа ажил болдоггүй шалтгаан нь  эцэг эхтэй нь тогтмол, зөв өнцгөөс харьцаж үзээ­гүйгээс тэр шүү. Ядахнаа л нөлөө бүхий хүний хүүх­дийн ар гэрийг бугуйл­даад чаргуулдаад бай­хад ишгээ голсон ямаа л биш бол эргэж хүүхдээ нэг харна биз дээ. Хүн болгон хүүхдийнхээ тө­лөө санаа тавиад ирэх­лээр боловс­ролын үнэ­лэмж дээшилж, толгой дээрээ гаргачихсан хүүх­дээ зөв замаар явуулж чадна. Нөгөө талд багш нарын хариуцлага сайжирна.

Сурагчтайгаа зодол­доод үс гэзгээ зулгаал­цаад зогсож байх юм даа, манай багш нар. Тэгээд гэр рүү нь утасдаж орилж чарлан, элдвээр хэлээд л. Нөгөө эцэг эх нь хүүхдээ өмөөрч дандаа дэргэд нь байдаг юм шиг хариу ба­хи­раад л. Энэ сургуулийн амьдрал нэг л болохоо байсан байна шүү.

Боловсрол дахь эргэх холбоо дунд сургууль дээр сураг алдарч байгаа юм чинь оюутны хувьд бүр замаа алдсан. Хө­дөө­нөөс хотод орж ирчи­хээд юу хийж байгааг ар гэр нь мэддэг болов уу. 21 нас хүртэл нь бар цэнгээ­ний газарт оруулдаггүй хууль гаргаач. Энэ нас хүртэл нь мөн л ар гэртэй нь холбоо барьж, хаана байгааг нь хэлдэг бол­моор байна. Улаанбаа­тарт үдэш болмогц илт зэрлэгших тал руугаа ор­сон нөхдүүд тал талаас гараад ирдэг. Голдуу оюутнууд гэх юм. Энэ сайхан залуусыг ингэж зөнд нь тавьж байгаа ка­пи­талист орон Монго­лоос өөр алга.

Манай сонин нийт­лэлийн бодлогодоо бо­ловсролыг шинэчлэх сэд­­­вээр үргэлж санаа тавьж ирсэн юм. Ойрын үед БСШУ-ы сайд оролц­­­сон томоохон хэ­лэл­цүүлгийг  сонины ре­дакц дээр зохион бай­гуулахаар төлөвлөлөө. Ё.Отгонбаяр сайд ба ма­най тал аль аль нь энэ тулаанд өөрсдий­гөө бэл­дээд эхэлсэн. Нөгөө тал маань дуэль хийх өдрөө түр хойшлуул­сан. Гэхдээ үзэлцэх хэвээ­рээ шүү л гэж байна лээ.  Багш ба сэтгүүлч хоёрын дундаас эцсийн дүндээ маш сайхан үр дүн гарах байх аа гэж найдаж сууна.