“МТЗ” компанийн захир­лын ажлаа өгсний дараа М.Энхсай­хан “буруу гарын хүмүүстэй буруу аргаар нь тэмцэхээс өөр замгүй” гэж ярилцлага өгчээ. Онож нэр­лээгүй ч, М.Энхсай­ханы онил­сон “буруу гар”-ын хү­мүүс бол сайд Х.Баттулга, А.Ган­сүх нар гэдэг нь ярилц­лагаас нь тодорхой хараг­дана. М.Энх­сай­хан эхний цохилтоо зар­лалаа.

Удах­гүй болох МҮАН-ын Бүгд хур­лаар Зас­гийн газарт ха­риуц­лага тооцно гэж мэ­дэг­дэв. Хариуцлага тооцно гэ­дэг нь Засгийн газрыг огц­руул­­на л гэсэн үг. Засаг ба­рил­цаж бай­гаа эвслийн нэг намын даргын мэдэгдэл улс тө­рийг тийм хэмжээнд бужиг­нуулж чадах уу.

М.Энх­­­­сайхан хэлсэн­дээ хүрэх, мэдэгдэл­дээ эзэн болоход хэд хэдэн боломж бий нь бий. Гэхдээ бодит байдал дээр бүтэх магадлал бага.


ХУВИЛБАР 1.
ЗАСГИЙН ГАЗРЫГ ОГЦРУУЛАХ


УИХ-ын гишүүдийн дө­рөв­ний нэг буюу 19-өөс дээш ги­шүүн нийлж байж энэ саналыг өргөн барих хууль­тай. М.Энх­сайхан бай­­тугай, “Шударга ёс” эвсэл ч ийм тооны кнопгүй. Иймд МАН-аас дэмжлэг хүсч болох. Гэвч эрх баригчдын до­тоодын “хүйтэн дайн”-д татаг­даж ордог сөрөг хүчин МАН арай биш байх. Харин санал ороод ирвэл кноп дарахаас МАН-ынхан тат­гал­зах­гүй нь тодорхой.


ХУВИЛБАР 2.
САЙД Х.БАТТУЛГА, А.ГАНСҮХ НАРЫГ ОГЦРУУЛАХ


“Шүд сугалах” энэ аргаар танхимын зарчимтай Зас­гийн газрын сайд нарыг сорчилж огцруулдаг жишээ бий. УИХ-д буй МҮАН-ын гишүүдээс ийм санал өргөн баривал 14 хоно­гийн дотор хэлэлцэх хуультай.

Асууд­лыг хэлэлцлээ гэ­хэд А.Ган­сүх төмөр зам хариуцсан сайд, дээр нь улс төрд бү­лэглэ­лийн хүчтэй дэмжлэг­гүй, Х.Бат­тулга гэх улс тө­рийн лидерээр кран­дуулж яваа учраас унаж магадгүй л юм.

Гэвч М.Энх­сайханы гол “бай” нь А.Ган­сүх биш. Түүний цаад “эзэн” гэг­дээд буй Х.Бат­тулга. Гэтэл түү­нийг унагах амар­гүй. Төмөр замы насууд­лыг шууд ха­риуц­даггүй.

Хэрвээ “Женко”-г суга­лах дээрээ тулбал засаг бүх­лээрээ ч унах магадлалтай. Учир нь тэр АН дотроо хүчтэй бүлэглэлтэй. УИХ-д “Шударга ёс эвсэл”-ээс ч олон кноптой. М.Энхсайхан нарт кноп хүрэл­цэхгүй учраас энэ хувилбар дээр ч МАН-аас гуйна. МАН нь я гсанал өгөх дээрээ тулбал А.Гансүх дээр “за” гээд, Х.Бат­тулга дээр “үгүй” гэж мэдэх л юм. Хуулийн заал­тын хатуу чанга нь ядарснаа дарангуйлж, чадалтай нь цоор­хойгоор н гоождог шиг солгой зарчим улстөрд ч байдаг юм.


ХУВИЛБАР 3.
ЗАСГИЙН ГАЗРААС САЙД НАРАА ТАТАХ

Сайд нар ч юу байхав, Н.Алтанхуягийн танхимд МҮАН-аас ганц л хүн бий. Тэр нь Эрчим хүчний сайд М.Со­ном­пил. Нэг эвсэлд багтсан МАХН-аас нь сайд нар бий ч, тэд Н.Энхбаяраа сонсоно уу гэхээс, М.Энхсайханыг үгүй. Ганц сайдаа татлаа гэхэд улс­төрд ямар ч доргилт үүсэхгүй. Нөхөөд л томилчихно.


ХУВИЛБАР 4.
ЭВСЛИЙГ ЗАДЛАХ

МҮАН-ын халаасанд бэлэн байгаа, бас засгийг унагадаггүй юмаа гэхэд нэлээд сандаргах ганц хувилбар ньэ нэ. Гэхдээ эрсдэлтэй. Хэрвээ эвсэл за­дар­вал эвслийн жагсаалтаар орж ирсэн гишүүд бүрэн эрх­тэйгээ үлдэж чадах эсэх нь эргэл­зээтэй. Задарсан эвсэлд ногдох саналыг парламентад суудалтай бусад намд хувь тэнцүүлэн хуваарилах хуу­лийн логик бий. Бусдын жишээ ч ийм. Энэ тухай нарийн зохицуулсан хууль байхгүй ч, суудлын тоо­гоо нэмэхийн тулд том хоёр нам “хүчиндэж” мэ­дэх л юм. Эн тохиолдолд нэг талын буюу ганц МҮАН-ын са­на­лаар эвслээ задлахыг МАХН зөвшөөрөхгүй. Хэрвээ гишүү­дийг нь татна гэвэл МҮАН-д ч ашиггүй учраас энэ хувилбар бас л явуургүй. Ер нь Н.Энх­баяр ба М.Энх­сай­ханы сонир­хол хэзээ нийлнэ, тэр цагт л  эвслийн хоёр нам нэг цэгт уулзана. Тэр болтол энэ хоёр нам тус тусдаа тог­лож,  бие биедээ тээг тавьсаар л явах байх. Өнөөдөр гэхэд М.Энх­сайхан нь сайд Х.Бат­тулга, А.Гансүхийг онилсон байхад, Н.Энхбаярын хувьд Ерөнхий­лөгч Ц.Элбэгдорж, сайд Х.Тэ­мүү­жин нарыг унагахыг илүүд үзэх жишээтэй. Н.Энх­баярын Дээд шүүхийн давах шатны хурлын өмнө МАХН зас­гаас гарахаа мэдэгдэж шоуд­сан. Тэр үед М.Энхсайхан “МТЗ” компанийн захирал байсан ураас МҮАН нь хөд­лөөгүй учраас эвслийн шийд­вэр болж чадаагүй. Угаасаа гарч чадах­гүй нь эхнээсээ тодорхой бай­сан ч, МАХН-ынхан ичсэндээ “улс орноо бодлоо” гэж товчхон мэдэгдэл хийж АН-ыг эргэж гуйх шахуу юм болсон. Тэгвэл энэ удаа засагт хариуцлага тоо­цох М.Энхсайханы мэдэг­дэл дотор МАХН-ын эрх ашиг орсон, тоо­цогдсон эсэх нь эр­гэлзээтэй. Ороогүй бол МҮАН-ын Бүгд хурлаас шийдвэр гарлаа ч, бас л эвслийнх болж чадахгүй. Өмнө М.Энхсайхан нь Н.Энх­баяраа дэгээдсэн бол энэ удаа Н.Энхбаяр нь М.Энх­сайхандаа тээг тавихгүй гэх газаргүй.

Энэ бүгдээс харвал тооцоо бодох М.Энхсайханы бүх хувилбар “хайчин гал”-ын дунд байна. Өөрт нь, МҮАН-д нь, эвсэлд нь эрсдэлтэй. Хэрвээ үнэхээр л Х.Баттулга, А.Гансүх нарыг “буруу гар”-ын хүмүүс гэж үзээд тооцоо бодох л гэж байгаа бол М.Энхсайхан нарын хувьд үүнээс ч илүү муу үр дүнд хүрч магадгүй. “Буруу гар”-ын хүнээ бүр дээш нь залчихаж мэднэ. Учир нь засаг уналаа гэхэд дараагийн Ерөн­хий сайд нь нөгөө тооцоо бодох гээд байгаа Женко нь болох магад­лал өндөртэй. Хэр­вээ Ерөнхий­лөгчөөс дэмжлэг аваад Р.Амар­жаргал ч юм уу, өөр нэгэн дун­дуур нь гүйчихгүй бол шүү дээ. Гэхдээ манай улс­төр бохир доо. Нөхөр, дай­сан хоёр нь ялгаг­дах­гүй, нө­хөрлөл хууль нь ёс­той жинхэ­нээсээ гурав хоно­гийн “нас”-тай. Хөшигний цаа­дахь хор, камерын өмнөх яриа хоёр нь тэнгэр газар шиг зөрүүтэй. Өнөө­дөр бие бие та­нихаа бай­лаа гэж байгаа хү­мүүс мар­гааш нэг тэрэгний хос дугуй бо­лоод хосоороо улстөр хийгээд явахад ч гайхах юмгүй.

Ямар ч гэсэн хэлсэндээ хүрч Бүгд хурлаасаа засагт хариуцлага тооцох шийдвэр гаргавал энэ хаврын улстөрийг М.Энхсайхан эхлүүлэх нь. Цаг хугацааны хувьд арай л эрт байна даа. Дээр нь Ерөнхий­лөгчийн сонгуультай, бас бон­дын өртэй, яана даа. Улс ­төрийн хавар урт болох нь ээ.