Саяхан хүртэл Монгол судлал нь манай улсын түүх, соёл, ёс заншил, шашин, бөө мөргөл, цаатны амьдрал зэрэг сэдвээр л хязгаарлагддаг байлаа.

Гэтэл Монголын эдийн засаг, нийгмийн өнөөгийн амьдралд гарч буй өөрчлөлт, шинэчлэлийг антропологийн талаас нь судлахаар Лондоны их сургууль (UCL)-ийнхан цоо шинэ төсөл саяхан эхлүүлжээ.

Энэ төслийг Европын судалгааны зөвлөлөөс (ERC) санхүүжүүлж, АНУ, Австрали, Англи, Герман болон Монголын эрдэмтэд, шинжлэх ухааны докторууд ажилдаа ханцуй шамлан ороод буй аж.

Монголчууд бид бас ардчилсан хувьсгалын дараа эхлүүлсэн улс төр, эдийн засаг, оюун санааны 25 жилийн шилжилтийнхээ явцыг эргэн харж хаана, ямар үр дүнд хүрсэн, ямар шинэ сорилттой тулгараад буйгаа цэгнэж байгаа цаг үетэй энэ судалгаа давхцаж байна.


Бид эдийн засгийн өсөлтөө үргэлж л дотоодын нийт бүтээгдэхүүн, уул уурхайн үйлдвэрлэл ба экспорт, гадаадын хөрөнгө оруулалт, үнэ ханш гэсэн хэмжүүрээр ойлгож ирсэн.

Манай эдийн засаг дэлхийг гайхшируулсан өндөр хурдаар өсөж байсан ч Монголын айл өрх бүр үр дүнг нь амсаж чадахгүй байгаа тухай бид ярьдаг.

Тэгвэл энэ судалгааны багийнхан МУИС-ийн эрдэмтэдтэй хамтран эдийн засгийн өөрчлөлт монголд өдөр тутмын амьдрал, үзэл бодолд нь хэрхэн нөлөөлж буйг, ер нь ямар хандлагатай болж байгааг судлах аж. Тэд судалгаагаа юуны өмнө өмчийн хэлбэр, банкны үйлчилгээ, зээлийн нөхцөл, уул уурхай ба худалдааны салбаруудын өөрчлөлт хот, хөдөөгийн амьдрах нөхцөлд хэрхэн тусаж буйд тулгуурлах гэнэ.

Энэхүү судалгааны шинэ хандлага нь орчин үеийн Монгол Улс, Монгол хүний тухай бодитой мэдээллийг гадаадын улс орнуудад хүргэх, улс төр, эдийн засгийн шийдвэр гаргахад бидэнд тус болох юм.

Энгийн иргэд ямар бизнес эрхлэх, яаж ашиг орлоготой болохоо сонгоход нь нийгэмд гарч ирж буй шинэ мэдээлэл, шинэ санаачилга, шинэ үнэ цэнэтэй зүйл хэрхэн нөлөөлж байгааг ойлгоход бас туслана. Хүн бүрийн сонголт нь нийгэм, улс төрийн харилцааны төлөвшил, байгаль орчинд ямар үр дагавар авчирч буйг нэлээд гүнзгийрүүлэн үзэж, томруулан харах ажээ.

Дэлхийн олон орны улс төрийн шийдвэр гаргагчид нэгэн цагт хөгжил дэвшлийг хамгийн их амлаж байсан эдийн засгийн загваруудын тухай дахин харж үзэх, засаж өөрчлөх тухай ярьж байгаа.Монголын эдийн засагт эдүгээ өрнөж буй үйл явдлууд нь хөгжиж байгаа оронд капитализм цоо шинээр яаж бүрэлдэн бий болж буйг харуулсан шинэ хэлбэр байж болох юм.

Хэдхэн жилийн өмнө эдийн засгийн гайхамшигт өсөлтийг хангаж байсан бодлого эдүгээ гэнэт эдийн засгийн хурдаа огцом сааруулж, мөнгийг үнэгүйдүүлэн, гадаад, дотоодоос их хэмжээний өр тавихад хүргэсний мөн чанарыг ойлгоход энэ төсөл туслах аж.


Төслийн багийнхан Монгол Улсад цоо шинэ эдийн засаг бүрэлдэн бий болж, тэр явцад угсаатны зүйн судалгааны цоо шинэ зүйл үүсэж байгааг онцолж байна. Шинэ Монгол хүн түүнийг дагаад нийгмийн шинэ харилцаа, хамаарал буй.

Энэ бүхнийг судлахдаа өмч болон өмчлөлийн дэглэмийн өөрчлөлт, худалдааны харилцаа (хүйсийн ялгааг илэрхийлсэн), банк, зээлийн зах зээл болон амьдралын хэв жаягийн төвүүд, уул уурхайн салбарын нийгэм болон байгаль орчны хэмжээс, байгаль орчны болон үндсэрхэг хөдөлгөөнүүд гэсэн таван чиглэлд төвлөрөх юм байна.

Эдгээр судалгааны үр дүнд шинэ зүйлүүдийн хөгжил, өөрчлөлтийг цаашид ажиглах аргачлал бий болж, улмаар Монголын эдийн засаг эдүгээ хүмүүсийг яаж өөрчилж, өөрөө бас яаж өөрчлөгдөж байгаа болон ирээдүйг шинээр төсөөлөх, бүтээхэд хэрхэн нөлөөлж буйг илэрхийлж чадах аж.

Хэдэн жилийн дараа судалгааны үр дүн нь онолын тодорхой байр сууринд очих боломж олгоно гэж тэд найдаж байгаа гэнэ. Харин одоогийн байдлаар Монголын шинэ эдийн засаг нь даяаршсан капитализмын нэг хуулбар, эсвэл түүнийг орлож чадах шинэ хэлбэр гэж онолын ямар нэгэн дүгнэлт өгөх боломжгүй. Эдийн засаг нь нийгмийн амьдралын бусад бүх бүрэлдэхүүнээс тусдаа биш, харин ч маш нягт сүлжилдэн холбогдсон гэдгийг л харж байна.

Энэ судалгааны үр дүнд ямар эдийн засгийг хүсэж байгаа, түүнийгээ яаж бүрдүүлэн бүтээхээ хүмүүс тодорхой хэмжээнд ойлгодог болно гэж төслийнхөн үзэж байгаа аж.

Монгол судалгааны нэгэн шинэ эхлэлийг товч танилцуулав.