Сүүлийн өдрүүдэд америк доллартай харьцах төгрөгийн ханш 3.4 хувиар суларчээ. Нэг доллар 1999 оны 1-р сард 1000, 2016 оны 5-р сард 2000, 2017 оны 1-р сард 2500 болтлоо чангарч, төгрөг суларсаар ирлээ. Сүүлийн хоёр жилд багахан хэлбэлзсэн бөгөөд хэрэв нэг доллар 2500 төгрөг байх ханшийг хэвийн, хүний биеийн халуунаар 36 хэм гэвэл монголын эдийн засаг бага зэрэг халуурч эхэллээ.

Халууныг эмээр түр бууруулж болно. Энэ нь Монголбанк (МБ) урьдын адил валютын нөөцөө бууруулж, төгрөгөө татна гэсэн үг. Гэтэл МБ доллараа бөөндөн зарж, ханшийн уналтыг тэгж зогсоохгүй байгаа нь олон хүнийг, ялангуяа долларын зээлтэй компаниудын эздийг ихээхэн цухалдуулж байна.

Халууныг түр бууруулж болох ч, цаад шалтгааныг арилгахгүйгээр өвчнийг бүрэн эмчлэх аргагүй. Манай эдийн засаг халуурах болсны үнэн учрыг нь олж, засахгүйгээр МБ бүх нөөцөө зарсан ч төгрөг суларч, доллар чангарсаар, эдийн засаг унасаар байх болно.

Халуурлын гадаад шалтгаан

АНУ-ын Холбооны нөөцийн банк бодлогын хүүгээ багаар өсгөж 2.5 хувь болгов. Дээр нь Д.Трампын засаг захиргааны явуулж буй бодлогын улмаас америкийн компаниуд нутаг руугаа хөрөнгөө татаж эхэлснээр дэлхий даяар долларын ханш чангарах боллоо. Туркийн лир, Аргентины песо жишээ нь өндөр хурдтай унаж байна.  

Хойд хөрш гэхэд л барууны хоригт хязгаарлагдаж, рублийн ханшаа барихын тулд саяхнаас бензин, түлшний экспортын үнээ өсгөж эхлэв. Урд хөршийн юань сүүлийн жилд 8 хувь суларсан ч, одоохондоо нүүрс, зэс, алтны импортын  татвараа нэмээгүй ч, квот тогтоож эхэлжээ. Гэхдээ төгрөгийн ханш суларч буйн гадаад шалтгаан нь дотоодтойгоо харьцуулахад илт бага юм аа.

Дотоод шалтгаан

Монгол улсын гадаад өрийг төлбөрийн чадвартай нь харьцуулахад дэндүү томорчээ. Өр болон хүүг нь валютаар төлдөг учир төгрөгийн ханшид сөргөөр нөлөөлсөөр байна. Монгол улсын нийт гадаад өр эдүгээ 27.7 тэрбум америк доллар буюу эдийн засгаасаа даруй 2.5 дахин том болжээ. Үүнээс Засгийн газарт ногдох 8 тэрбум долларын өрийг хүүг нь бууруулан (ОУВС-ийн хөтөлбөр) зээлийг зээлээр төлдөг боллоо.

Засгийн газрын дотоод өр буурч байгаа ч, МБ-ны үнэт цаасны хэмжээ илт томрох болжээ. Сарын хугацаатай Төв банкны үнэт цаас (ТБҮЦ) энэ оны 9-р сарын 10-ны байдлаар 4.2 их наяд төгрөг болсон нь 2 жилийн өмнөхөөс 8 дахин томорчээ.

Төр засаг болон Төв банкны өр томорсоор байхад төсвөө алдагдалтай төлөвлөн, төр орлогоосоо илүү зарлага гаргасаар байна. Татвар өсч, төсвийн орлого нэмэгдэж байгаа ч, хамгийн олон ажлын байр бий болгодог хувийн хэвшлийг агшааж, ажилгүй болсон иргэд гадаадад гарах боллоо. Мөн гадаад бондоор хэрэгжүүлсэн төслүүдийн өгөөжийн тухай Засгийн газар бүрэн тайлан гаргаж чадахгүй байгаа нь зээлсэн хөрөнгөөрөө хэрэгжүүлсэн төслөөсөө зээлээ эргүүлэн төлөх чадамжгүй болсныг илтгэж байна. Засгийн газар олон төсөлд үр ашиггүй, ихээхэн хөрөнгө зарцуулсан нь хэрэгжээгүй, хэнд ч хариуцлага хүлээлгэж чадахгүй болсон нь төгрөгийн ханшийг сулруулж байна.

Төр засгийн удирдлагын авлига, алдаатай шийдвэрээс үүдэлтэй олон улсын арбитрын шүүхээс ногдуулсан олон зуун сая долларын торгуулиудыг Монгол улс төлдөг болов.

Манай эдийн засаг түүхий эдийн үнээс үргэлж хамаарч ирсэн бөгөөд уул уурхайн бус чиглэлээр эдийн засгаа төрөлжүүлэн хөгжүүлэх арга ухааныг одоо хүртэл олж чадахгүй байна. Ноолуураас гадна бага зэрэг мах экспортлох болсон ч, дотоодын зах зээлийн үнээр борлуулж байгаа нь хэтдээ ашиггүй юм.

Мөнгөний болон төсвийн бодлого

Монголбанк нь үндэсний мөнгөн тэмдэгтийн тогтвортой байдлыг хангах, инфляцийг бага байлгах үүрэгтэй. Эдүгээ инфляци 6.2 хувьтай учир 10 хувьтай бодлогын хүүгээ бууруулж, мөнгөний нийлүүлэлтийг нэмж болох юм. Гэтэл манай гол экспорт болох нүүрс, зэс, алтны үнэ буурах хандлагатай байгаа учир бодлогын хүүг бууруулахыг яарахгүй байна.

Банкууд гадаадаас долларын хямд зээл авч, дотооддоо доллараар нь зээл олгож байна. Зээл оны эхнээс 30 хувиар өссөн бөгөөд бүх зээлийн 40 хувь нь долларынх байна. Зээлдэгч, хүү нь бараг арван хувиар бага учир, орлого нь төгрөгөөр атлаа доллараар зээл авч байгаа нь ханшид бас нөлөөлж байна. МБ долларын арилжааны банкуудын муу зээлийн эрсдлийн санг 120 байсныг 150 хувь болгон, ханшийн зөрүүнээс үүсэх эрсдлийг хуваалцах, төгрөгийн зээлийг түлхүү олгохыг дэмжиж байна.

Монголын эдийн засаг 2018 онд таван сарын өмнөх 3.8 биш, 6.4 хувиар өснө гэж өнгөрсөн долоо хоногт Азийн Хөгжлийн Банк (АХБ) таамаглажээ. Эдийн засаг сэргэж байгаа ч банкны чанаргүй, муу зээлүүд эргэн төлөгдөхгүй байгаа нь анхаарал татаж байна. Мөн импорт оны эхнээс 40 хувиар өссөн нь долларын хэрэгцээг өсгөж, ханшийг бас хөөрөгдөж байна.

Эдийн засаг, нийтийн засаглалын нөхцөл байдал ийм байхад МБ валютын нөөцөө багасган интервенц хийх нь нэг талаас боломжгүй, нөгөө талаас импортын хагас жилийн нөөцөө хангаж чадахгүй болно.

Монголын Засгийн газар гадаадаас зээлсэн доллар тутмын тайланг гаргах, үр өгөөжийг нь нэмэгдүүлэх, нэмж өр тавихгүй байх, төсвийн зардлаа бууруулж, алдагдалгүй болгох, төрийн худалдан авалтыг хариуцлагатай болгож, авлигаа зогсоохгүй бол гадаад, дотоодын өрнөөс гарч чадахгүй болж Зимбабве, Венесуэлийн замаар орох магадлал өндөр байна. Төр засаг “хөнжлийнхөө хэрээр хөлөө жийх” шаардлагатай.

2018.10.03