Ц. Доржготов: Үгээр илд хийж, инээдээр хайр хүртээнэ

Монголын сэхээтний хэл, сэтгэлгээ хоёр хоорондоо нягт холбоотой байсан цаг олон. Тэр уламжлал улам бүдгэрч, “дүр эсгэсэн мэргэд” олон болсон цагт ганц хүн үгийг зэвсэг, инээдийг хамгаалалт, үнэнийг амьсгал болгож авч гарсан нь Төрийн соёрхолт зохиолч Ц.Доржготов юм.

Түүнийг уншихад эхлээд инээд хүрнэ, дараа нь бодол төрнө, эцэст нь зүрх бага зэрэг өвдөнө. Ц.Доржготов бол инээдийн ард хүний зовлон, эмгэнлийн цаана ард түмнийхээ үнэн дүр төрхийг нууж чаддаг жинхэнэ реалист зохиолч.

Үгийн өнгө нь хошин ч, утгын цөм нь шарх

Ц.Доржготовын өгүүллэгүүдийн гол онцлог бол хөнгөн бичээд хүнд ойлгуулдаг чадвар. Тэр “ирээдүй” гээ хэлээгүй мөртлөө ирээдүйг тодорхой харуулдаг, “ёс суртахуун” гэх сүртэй үгийг хэлэхгүй ч монгол ёс суртахууны ДНХ-ийг задлан харуулдаг хүн.

Өвгөний яриа мэт өгүүлэмж нь үнэндээ Монголын нийгмийн түүх. Түүний дүрүүд дандаа бидний эргэн тойронд байдаг. Хашааныхаа үүдэнд тамхи татан зогсох өвгөн, өөрийгөө “дарга” гэж итгэсэн жижиг албан хаагч, бүхнийг тэнэгээр нь дууддаг ч өөрөө хэнд ч төвөг болдоггүй буянтай хөгшин, эсвэл амьдралдаа ялагдсан биш, ядаж өөртэйгөө эвлэрсэн жирийн монгол хүн…

Ц.Доржготов биднийг шүүмжилдэггүй, загнадаггүй зүгээр л ажигладаг. Ажиглалтаасаа хүний мөн чанарыг бүтэн барьж авдаг. Чехийн Хашек эсвэл Оросын Зощенко шиг ухаалаг хошигнолыг Монголын хөрсөн дээр буулгасан хүн бол зөвхөн тэр.

Монгол хүний сэтгэл зүйг бичсэн амьд архив

Монголын хамгийн замбараагүй, хамгийн хурдан өөрчлөгдсөн 30 жил Ц.Доржготовын бүтээлүүдэд “амьтай” үлдсэн. Тэр ардчиллыг магтаагүй шигээ бас муулаагүй. Харин бид өөрсдөө ардчилсан нийгэмд ямархан араншин үзүүлэв гэдгийг л бичсэн. Түүний бүтээлд монгол хүний аливаад хандах үнэт чанар, сул тал, араншинг жинхэнэ төрхөөр нь үлдээсэн байдагт л түүний бүтээлүүдийн үнэ цэн оршдог. Тиймээс судлаачид, уншигчид, дараагийн үеийн уран бүтээлчид түүнийг ахин дахин сөхөж хардаг.

Бусдыг доромжлоогүй, нийгмийг эмчилсэн

Ц.Доржготовын хошин өгүүллэгүүд хэзээ ч хүнийг гутаадаггүй. Харин ч эмчилдэг. Бидний амьдралд байгаа инээдтэй, ичмээр, эмгэнэлтэй, заримдаа тэнэг ч гэмээр зүйлсийг шууд харуулдаг ч уншигчийг доромжилдоггүй. Харин хамтдаа ойлгоё, хамтдаа санаа зовъё, хамтдаа инээцгээе гэж урьдаг. Тиймээс түүний өгүүллэгийг уншаад хүмүүс “Үнэн шүү, яг ийм л байдаг” “Ингэж бодохгүй бол бид хэзээ ч засрахгүй” гэж хэлдэг.

Төрийн соёрхол ба үнэн чанарын нотолгоо

Төрийн соёрхол ганц бүтээлд өгдөг “гоёл” бус Монголын оюун санаанд оруулсан хувь нэмрийг хэмжсэн үнэлгээ. Ц.Доржготовын хувьд энэ бол монгол хүний сэтгэл зүйг яг үнэнээр нь бичиж үлдээсэн гавьяаны үнэлгээ. Тэр монгол хүний дотоод ертөнцийн гэрэл, сүүдэр хоёрыг хоёуланг нь буулгаж чадсан уран бүтээлч.

Эцэст нь…

Ц.Доржготов бол бидний дотор орших алдаа, ухаарал, инээд, эргэцүүллийн нэгдэл. Түүний бүтээлүүдийг унших бүрт өнгөрсөн үеэ санана, өнөөдрийнхөө алдааг харна, маргаашаа үнэн зөв төсөөлнө.

Хошин ч гэлээ халуун, хөнгөн мөртлөө хүнд, наргиа мэт сонсогдож байгаа ч үнэндээ нийгмийн минь зүрхний хэмнэлийг сонсож бичдэг ийм зохиолч Монголд цөөхөн. Тэдний дундах нэгэн үнэт чулуу нь Ц.Доржготов билээ.

Дэлхий даахгүй баян

Монгол улсын төрийн шагналт зохиолч Цэндийн Доржготовын уран бүтээл, нийтлэлийн түүвэр. Хувийн өмч нийтэд шилжив, Цайлган инээд цалгисан хөнгөмсөг насны яриа (1970-1984), Хэрсүүжих тусам хошигнол ургадаг (1976-2000), Шооч араншин нас дагаж уярдаг (1978-2005), Ёж егөө нулимсанд унтардаг (1992-2014), Хонгилын мухарт ёлтойх гэгээ (1992-2010), Үл алдрах итгэл (2010-2023), Түүх бол сургамж - багш бөгөөд залуурч - луужин (2010-2024), Шог зохиолч хулгай хийхээр гарлаа (2015-2024) гэсэн 7 хэсэгт нийтлэлээ хуваан энэхүү номдоо багтаажээ.