Гэвч нөгөө талаас гол нь өөрийгөө нэг зуувал чөмгөө дундартал зүтгэж байгаад тавихгүй тас хазан шоронгоор дуусгана шүү гэдгийг одоогийн болон ирээдүйн төр баригчдад байнга сануулж буй хэрэг. Төрд орж ирсэн л бол зуулгах сэдэвгүй хүн гэж үгүй болчихсон нийгэм түүнээс үхтлээ айдаг болохоор тун таатай тайзан дээр дураараа тонгочих бололцоог түүнд олгож байгаа юм.

Анхны цуглаан амжилттай боллоо. Хонхны дуу энэ өдөртөө багтаж бүхнийг сэрээгээгүй ч гэсэн нийгмийн тодорхой хэсэгт харанга болон дэндэв. Энэ дуу хэдхэн хоног сарын дараа уул ус, тал хээрийг дамжин нийт Монгол орныг сэрээсэн юм.

Иргэншсэн төрийн түүх Америкийн болон Францын хувьсгалаас үүдэлтэй. Төрийг сонгож байгуулна гэсэн үг.

Сайн дурынхан. Өдгөө шинжлэх ухаан төрөлжин хэдэн арван мянгад хүрсэн ба тодорхой нээлтэнд хүрэх явдал нь хэдэн мянган эрдэмтдийн хамтын чармайлтын үр дүн болжээ. Нобелийн нэг шагналтны ард түүнийг энэ амжилтанд хүргэсэн 40 мянган эрдэмтэн зогсож байдаг гэсэн тооцоо бий. Иймээс Архимед шиг усанд орж байснаа гэнэт “эврика” гэж орилон гүйх шалтаг өнөөдөр олдохоо больжээ.

Бидний энд ярьсан Монгол улсын тусгаар тогтнолоо сэргээсэн түүх бол 1907-1946 он хүртэл үргэлжилсэн ийм урт драм юм. Ямар хүнд нөхцөлд туйлбартай тасралтгүй тэмцэж зүтгэж, асар их хохирол оронд нь төлж байж тусгаар тогтнолоо олж авсныг ойлгоцгоох хэрэгтэй санагдана. Түүхийг гуйвуулах, хялбарчлах, худлаа өнгөлөн дөвийлгөх, учир шалтгааныг нь гээгдүүлэх, эсвэл үзэл суртлын зорилгоор түүхээ гутаах нь хожимын хойно хор уршигтай. Болоод өнгөрсөн түүхийг засах бололцоогүй ч ирээдүйгээ харахад зайлшгүй чухал сургамж болдгоороо их ач холбогдолтой юм. Монголын нэн шинэ түүхийг, тусгаар тогтнолоо хэрхэн сэргээсэн цэдгийг Орос, Хятад, Японгүйгээр ойлгох бололцоо байхгүй шүү дээ.

Монголын шинэ үеийнхэн Японыг үзэн ядах хүмүүжлээр өсч бойжсон юм. Ерөөс алив дарангуйллын нийгэм өөрийн сонгосон дайсантай, түүнийхээ эсрэг хүчтэй суртал нэвтрүүлэг тогтмол явуулж байх нь тогтолцоогоо бат авч явах нэг арга нь байдаг.