Бид бурхангүйн замаар замнасан цаг мөчөөсөө эхлэн нүглийг цээрлэлгүй, намын хувьсгалт дайчин ухамсраар үйлдэж гарчээ.

Тоодог Базар гэж миний багад манай нутагт нэг марзан өвгөн байв. Дээлээ дэндүү хөөргөж бүсэлдгээс “Тоодог” хоч хүртжээ. Базар гуайг ярихын тулд өмнө нь мангар Гүрсэд дэнх Жамц хоёрын нэгэн паянг цухас дурдах нь манай голынхныг багцаалахад дэм болно гэж би үзлээ.

Дэлхий бөөрөнхий гэдгийг сонсоогүй зуун жилийн өмнөх харанхуй Монголын балчир хүү Сүх улс төрийн туршлагагүйдээ гэнэдэж Бодоог хөнөөх улаан оросын ов мэхэнд санамсаргүй урхидуулсан бүдэг ул мөр буйг зарим түүхчид шивэгнэх болов.

Баатарлаг догшин дүртэй эх орончид уул усныхаа онгон дагшин шүншгийг сэвтүүлэхгүй гэж архирч, дүрэмдээд, хөрөнгө оруулагчдаас авилга нэхдэг. Авилга өгсөн бага гарын хөрөнгө оруулагч орж ирээд ажлаа эхэлмэгц орон нутгийн эрх баригчид дээдсээ дуурайж хахууль авахаар “эзлэгдлээ устлаа” хэмээн харанхуй малчдаа тэмцэлд босгодог. Дээр нь төмөр хас сахиустнууд нэмэгдвэл өнгөрөө.

Тэр их ууртай байгаа гэнэ. Хаалгыг нь зөөлхөн нээвэл том танхимын тэртээх бүрэнхий мухарт нүүр нь залгаад мартчихсан цахилгаан пилээтэг шиг дугуй улаан юм ойр хавиа төөнөн гэрэлтүүлнэ. Би толгойгоо өрөөнд нь нэгэнт лав шургуулчихсандаа бантаж, ”Орох уу?” гээтхэв.

МАХН нэрээ МАН-ын нэрээр сольсон. Энэ бол миний 1990 оноос хойш тээж яваа хүсэл. Би энэ тухай өөрийн номуудад зөндөө бичсэн. Монгол эх орончдын байгуулсан Ардын намын нэрийг, МАХН онол үзлээ Ардын намын онол үзлээр эргэлтгүй сольсон нөхцөлд өвлөн авах эрх нь нээгдэнэ гэж бодож явлаа.