1921 онд Монгол улсад шинжлэх ухааны анхны байгууллага болох “Судар бичгийн хүрээлэн” Түүх, Хэл зохиол, Газар зүй гэсэн гурван тэнхимтэйгээр үйл ажиллагаагаа эхэлж байжээ. Шинэ тутам байгуулагдсан эрдмийн ийм байгууллагад чадалтай боловсон хүчин, эрдэмтэн мэргэд хамгийн чухал хэрэгцээтэй байсан нь лав.

Элчин сайд Уиллиам Браун нь Монгол улс – АНУ-ын харилцааны нэн эгзэгтэй үед маш сонирхолтой үүрэг гүйцэтгэсэн, Монголд анхлан суух Элчин сайдаар томилогдоод монгол хэл сурсан, гэвчиг улс төрийн байдлаас болж хоёр улс дипломат харилцаа тогтоогоогүй, үүний тул сурсан монгол хэлээ дэмий хаяхгүй хэмээн, “БНМАУ-ын түүх” бүтээлийг англи хэлнээ орчуулан хэвлүүлсэн, дипломат, судлаач хүн юм. Ийнхүү Монголд элчин сайдаар ажиллаж чадаагүй боловч хожим Израйльд хоёр ч удаа Элчин сайдаар суусан түүхтэй. Нэрт монгол судлаач Франсис Кливезийн шавь тул Монгол судлалд элэгтэй, сонирхолтой хэвээр, биднийг анх Кливезийн номын сантай танилцуулсан буянтан билээ. Энэ удаад аанай л их сонирхолтой мэдээ дуулгая гэж залгахад нь Арлингтон дахь гэрт нь явж очлоо. Том өрөөндөө гэргий нь сууж байдаг сан, 2022 оны 11 сард бурхан болжээ. “Эхнэр минь надаас 4 эгч, 96 настай байсан юм аа” гэсээр Элчин сайд Браун яриагаа эхлэв (Браун гуай өөрөө 1930 онд төрсөн, өдгөө 93 настай буурал).

Soft power буюу “зөөлөн хүчний бодлого” гээчийг Америкийн судлаач Жозеф Най 1980-аад оны сүүлээр улс төрийн тусгай судлагдахуун, нэр томьёо болгон хэвшүүлсэн гэж үзэж буй. 1910 онд монгол хэлээр гарч байсан сонинд аль хэдийн ийм бодлого буйг таньчихсан, Хятадын “зөөлнөөр улируулах арга” гээчийг анхааруулан хэлж байсан нь улс төр судлаач нарт маш сонин баримт болох юм.

Дилова хутагт АНУ-д 2 сарын 28-ны орчим бууж, нислэг дамжсаар 3 сарын 1-ний өдөр Вашингтон Ди Си хотноо ирсэн бололтой. Нийдхамын анхны захиа тэр оны 3 сарын 16-ных гэж бодохоор ерөөс Хутагтыг ирснээс хоёрхон долоо хоногийн дараа энэ хоёр хүн танилцаж, эрдэм номынх нь үйл хэрэг нийцжээ

Ярилцах явцдаа Далай лам эх орноо ихэд алслагдан тусгаарлагдсан болохыг, мөн гадаадад ганц ч анд нөхөргүй болохыг өгүүлж байв. Би түүнд андуурч байгааг нь хэлж, Америк болоод бусад улсад Төвөд, Далай ламд сайн сайхныг хүсэгч олон хүн буй, тэд Төвөдийн ард түмнийг бадран хөгжөөсэй хэмээн хүсдэг хэмээн өчив.

Энэ зун Өвөрхангай аймгийн Хархорин сумын нутагт, малчин Бадмаабазарын Пүрэвчулууныд гэр бүлээрээ амарсан билээ. Тэдний зуслан Монголын түүхийн маш чухал дурсгалт газрууд болох Хар балгас, Эрдэнэ зуу хийд, Билгэ хааны хөшөө зэргийн төвд оршино. Пүрэвчулууны аав нь энэ нутагт насаараа аж төрж буй, хамгийн сонирхолтой нь нутгийнхаа сүүлчийн ноёны зээ хүү нь болох 86 настай хөгшин сонин сайхан үүх түүх хуучлан сууна. Тиймээс Бадмаабазар гуайтай ярилцлаа.