УЛАМЖЛАЛТ ХАРИЛЦААНЫ ШИНЭ ЭРМЭЛЗЭЛ
УИХ-ын дарга Д.Дэмбэрэл энэ сарын 13-17-ны өдрүүдэд БНФУ-д ажлын айлчлал хийгээд ирлээ. Багийн бүрэлдэхүүн цомхон хэдий ч УИХ дахь Монгол-Францын бүлгийн дарга Ц.Батбаяр, гишүүн Ө.Энхтүвшин, С.Оюун, С.Эрдэнэ нарын туршлагатай парламентчид багтсан байв.
-УИХ-ЫН ДАРГА Д.ДЭМБЭРЭЛИЙН ФРАНЦ УЛСАД ХИЙСЭН АЙЛЧЛАЛЫН ТЭМДЭГЛЭЛ-
УИХ-ын дарга Д.Дэмбэрэл энэ сарын 13-17-ны өдрүүдэд БНФУ-д ажлын айлчлал хийгээд ирлээ. Багийн бүрэлдэхүүн цомхон хэдий ч УИХ дахь Монгол-Францын бүлгийн дарга Ц.Батбаяр, гишүүн Ө.Энхтүвшин, С.Оюун, С.Эрдэнэ нарын туршлагатай парламентчид багтсан байв. Мөн энэ удаагийн спикерийн айлчлалын багт Ховд аймгийн Булган сумын Засаг дарга С.Баярсайхан багтсан нь ихээхэн учиртай байжээ. Ер нь сүүлийн үед манай төр засгийн тэргүүнүүд гадаад айлчлалдаа аль нэг албаны хүмүүс дагуулж явахаасаа илүүтэй “сонин содон” хүмүүсийг зочин төлөөлөгчөөр авч явдаг уламжлалтай болоод байгаа. Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж Японд айлчлахдаа жүдо бөхөөр олимпод аваргалсан Н.Түвшинбаярыг, Швейцарьт ОУОХ-ны төв офисст очихдоо паралимпийн аварга Д.Баатаржавыг дагуулж явж байх жишээтэй. Харин С.Баярсайханы засагладаг баруун Алтайн буйдхан сум нь Францын Рубрук хэмээх нэгэн сумтай эгч дүүсийн барилдлагатай ажээ. Хоёр улсын харилцаа хэр сайн байгаагийн илрэл нь дарга нар, Ерөнхийлөгч нарын уулзалтуудаас гадна энгийн иргэдийн дотносол, нэг нэгийнхээ соёл ахуйг хэр мэддэгээр хэмжигдэх нь мэдээж.
Рубрук жижигхэн тосгон. Францын хойд хэсэгт Бельгитэй залгах шахам оршдог. Угаасаа эндхийнхэн фландерүүд гэдгээрээ элэг нэгтэй юм билээ. Европын түүхийн гол хуудас болон үлдсэн Фландерийн газар нутаг өдгөө Бельги, Нидерланд, Францад хуваагджээ. Гэхдээ тэр хавийнхан Фландерийн уламжлал, ёс дэг, хоол хүнсээрээ нэг байж чаддаг. Рубрукийн хүн ам 900 орчим. Францын “таг хөдөө”-г харуулъя гэвэл тэнд л очиход болох газар. Тэнд Монголыг гэсэн чин сэтгэлтэй хүмүүс амьдардаг.
Өнөөдөр хоёр улсын харилцааг хамгийн нэгж хэсэгт нь үзүүлнэ гэвэл яах аргагүй Францаас 300 орчим км-т орших тэрхүү тосгоныг л зорьж таарна.
Тэр ч утгаараа УИХ-ын дарга Д.Дэмбэрэл түүнийг дагалдан яваа багийнхан Рубрукт хүрч очсон билээ. Бас Францын Сенатын гишүүн, Сенат дахь Франц Монголын найрамдлын бүлгийн дарга Жан-Рене Лөсөрф болон Сенат, Үндэсний ассамблейн Франц Монголын найрамдлын бүлгийн хоёр дэд дарга Франц дахь бяцхан монголжуу хүрээнд очиж спикерт бараалхсан.
Рубрукийг Францын “бяцхан Монгол” гэхэд хилсдэхгүй. Тэнд Монголыг гэсэн сэтгэлтэй, монгол ахуй, монгол наадмаар өвчилсөн тийм гэгээхэн хүмүүс амьдардаг юм. Рубрук гэсэн нэр монголчуудад тун ч ойрхон байж таарна. Францын ван Людовикийн зараалаар 1253 онд Их Монгол гүрэнд аялан ирсэн хувраг Вилгельм (1215-1295) Рубрук нутгийн хүн байсан. Тиймээс ч бид энэ нэрийг “Их Монгол Улсад аялсан тэмдэглэл”-ийг бичсэн В.Рубрук хэмээн танимхайран мэддэг билээ. Чингэс хааны ач хүү Мөнх төр барьж, Их Монгол улам бүр хүчирхэгжин мандаж байсан тэр цаг ахуйд Рубрукийн Вилгельм, Крелоногийн Бартолеомо нар Константинполиос Хархорумыг чиглэн хөдөлсөн гэдэг. Явган хийгээд мориор 16 мянган км замыг туулж, Үрэмчээс Монголд хөл тавьсан нь одоогийн Ховд аймгийн Булган сумын нутаг юм байна. Тийм ч учраас Ховд аймгийн Булган сумынхантай эднийхэн 1994 онд эгч дүүсийн барилдлагатай болсон ажээ. Үнэндээ эл түүхийг мэдэхгүй байхдаа Д.Дэмбэрэл даргыг тойргоосоо нэг сумын засаг даргыг л дагуулаад явж байгаа юм байна гэж бодож байснаа нуух юун. Харин үнэн хэрэгтээ Рубрукийнхны хүсэл захиалгаар, хоёр улсын харилцааны энгийн боловч нот баталгаа нь тэр байсан учраас С.Баярсайхан ах багт маань багтсан хэрэг байж.
С.Баярсайхан засаг даргатай зиндаа нэг Рубрукийн засаг дарга хатагтай Кристин Дэвюльдер гэж жинхэнэ улаа бутарсан хацартай фландер эмэгтэй биднийг угтан авав. Гурван жилийн өмнө Рубрукийн мэрээр сонгогдсон аж. Тэрбээр Рубрукт парламентын засаглалтай Монгол улсын спикер ирж байгаад хязгааргүй баярлаж байгаагаа илэрхийлж байлаа. Мөн сүүлийн 17 жилийн хугацаанд шефлэн ажиллаж байгаа Булган сумаас төлөөлөл авчирсанд нь баярлаж байгаагаа хэлсэн юм. Харин Д.Дэмбэрэл дарга “Одоо та бүхэн өөрсдөө Булган суманд очих боллоо доо” гээд хөнгөн хошигноод авч байгаа харагдсан. Үнэхээр ч тэднийхний хэлж байгаачлан Францын ард түмэнд Монголын соёлыг түгээдэг газар нь Рубрук тосгон. Тэнд ажилладаг Рубрук нийгэмлэг билээ. Уг нийгэмлэгийн дарга Эрик хэмээх халзан эр Монголтой холбоотой бүх юманд хичээнгүйлэн зүтгэдэг.
УИХ-ын даргыг тосгонд нь зочлох сургаар Рубрук нийгэмлэгийнхнээс гадна хавь ойрд байх Монголд элэгтэй бүхий л франц иргэд цугларчээ. Тэд Парисаас буйд энэхүү тосгонд Монголын Их Хурлын дарга хэрэг зориг болгон ирсэн нь хоёр орны харилцаанд нэгэн шатыг нэмж байгаа хэрэг хэмээн хэлж байсан юм. 1996 онд анхны Ерөнхийлөгч П.Очирбат уг тосгонд зочилж, Рубрукийн музейд очиж байжээ.
Харин Их Хурлын даргыг ирсэнд хөөрсөн уугуул тосгоныхон музейн аль ханандаа Д.Дэмбэрэл даргыг зочилсон тухай дурсамжаа хадах вэ гээд өөр хоорондоо ярьж байгаа харагдсан.
Жижиг боловч сэтгэл шингэсэн нь илт энэхүү Рубрукийн гэр музейд гурван жилийн өмнө ирэх тохиол таарч байсан юм. Рубрукийн аялсан зам мөрийг харуулахаас гадна энэ музейн гол онцлог нь монгол гэдэг үндэстний тухай таниулах зорилготой. Монгол дээл хувцас, бас нялх хүүхдийн хантааз, жижигрүүлсэн монгол гэр гээд француудад дэндүү содон санагдах зураг хөрөг тэнд бий. Улбар эмжээртэй цэнхэр хантааз өмнө ирэхэд ямар байсан яг л тэр янзаараа, цэмцийтэл индүүдлэгтэй харагдаж байх юм. Гэхдээ өнгө нь ганджээ. 2008 онд Францад Элчин сайдаар сууж байсан Р.Алтангэрэл сайд сэтгүүлч хүмүүс энэ тосгонд заавал очиж үзэх хэрэгтэй гэсээр дагуулж ирж байж билээ. Тэр үеийн үзмэрүүд нэмэгдэж гавиагүй ч эмх цэгцтэй, үнэ цэнэтэй хэвээрээ байгааг харахад монголчууд энэ тосгоныг ах дүү гэсэн нэрээр багагүй торгодог ч өөрсдөө нэмэрлэж хандивлах нь татуу улсууд юм даа гэж өөрсдийгөө буруутгамаар санагдаж байв. Бас хөөрөгний даалин боловч аваад ирэхгүй яав гэж өөрийгөө зэмлэх бодол төрсөн.
Тэр ч оюутны тэтгэлэг, энэ ч арга хэмжээний хандив гээд тэднээс мөнгийг бол манайхан татдаг л юм билээ. Ховдын Булган суманд гэхэд хамгийн сүүлд сургуулийн дотуур байранд тусламж дэмжлэг өгсөн гэсэн. Энэ музейнхэнд малын шагай ч гэсэн багадахгүй чухал үзмэр болно.
Тэнд эрэгтэй, эмэгтэй хүний дээлийг дэлгүүрийн хуванцар өлгүүрт өмсгөн тавьсан байгаа нь багагүй яриа дагуулсан юм. БНФУ-д суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Ш.Алтангэрэл Бельгиэс эрхэм спикерт хүндэтгэл үзүүлэхээр ирсэн хөрш Элчин сайд А.Баттөрийн дээл болохыг онцолж, харин С.Эрдэнэ гишүүн “Эрхэм Элчин сайд ямар тааруу дээлтэй байгаа вэ” гээд А.Баттөр сайдыг явуулж байна лээ. Уг музейн гол үзмэр болсон эрэгтэй, эмэгтэй хүний хоёр дээлийг музейд бэлэглэх үзмэргүйдээ бантахдаа А.Баттөр сайд дээлээ эхнэрийнхтэйгээ өгсөн гэх. Ямартай ч монголоор “өвчилсөн” франц хүмүүст тэр дээл ихээхэн мэдээллийг өгөх нь дамжиггүй. УИХ-ын дарга Д.Дэмбэрэлийн гэргий М.Долгорсүрэн гуай үндэсний дээл хувцсаараа их гоёдог юм билээ. Биднийг явахын урьд өдөр Элчин сайд Ш.Алтангэрэлд өөрийнхөө өмсч явсан улаан хүрэн торгон хантаазыг Рубрукийн музейд зориулан өгөөрэй гэж байсан. Гандуу цэнхэр хантаазтай тэдний хамгийн гол үзмэр тэр болох байх даа. Бас дараа дараагийн зочдод нэгэн шинэ уламжлалыг тогтоож ч таарах биз.
Элчин сайд Ш.Алтангэрэл саявтар Вилгельм Рубруктай Монгол нутагт ирсэн Бартолеомо Крелоногийн төрсөн газар Крелонод очихоор зориуд Италийг зорьсон гэдгээ ярьж байлаа. Католик шашинтны хатуу дэг жаягаар хувраг хүмүүс туйлын ядуу байх ёстой гэдгээ батлан хуруу нь гарсан улавч өмсдөг байж. Тийм гуталтай холын орныг зорьсон хоёр ламыг жавар тасхийсэн Монголын өвөл тун хатуухан угтсан ажээ. Аль аль нь хөлөө хөлдөөж, хөөрхий итали лам холын Монгол гүрэнд ясаа тавьсан байна. Харин Рубрук тосгоны Вилгельм нутгаадаа буцаж ном бичиж үлдээсэн нь түүхээ мэдэхгүй бидэнд чиглүүлэгч од болж өгсөн билээ. УИХ-ын дарга ч Вилгельмийн ном монголчууд түүхээ мэдэх нэг зүг чиг нь болж байдаг гэдгийг онцолж байсан. Их хурлын даргыг ирэх сургаар тэнд Монголыг гэсэн чин сэтгэлтэй францчууд цугларсан байсныг дээр хэлсэн. Тэдний нэг Лилийн их сургуулийн профессор Ален Дежакийг монголчууд андахгүй. Монголч эрдэмтэн тэрбээр энэ өдөр хэлмэрчийн үүргийг гойд гүйцэтгэв. Бас монгол эхнэртэй Рене Бури хэмээх эр ойролцоо хотоос Рубрукийг зорин иржээ. Тэрбээр “SUGJE” буюу “Сайн үйлсийн жим Европод” гэсэн байгууллага байгуулж, монголчуудад тусалсаар иржээ. Өөрөө Парисын тээврийн газрын удирдлагын багийг хянах газарт санхүүгийн зөвлөхөөр ажилладаг аж. Сөүл, Өмнөд Африкт метроны төсөл дээр ажиллаж байсан өндөр горзгор франц эр монголчуудад ч энэ тал дээр туслах бүрэн боломжтой гэх. Мөн тэнд цугларсан хүмүүс дундаас нэгэн эрийг онцлон хэлэхээс аргагүй. Дүр төрхийн хувьд эрэлхэг цэрэг Швейк л нэг ийм байсан даа хэмээн бодогдуулах мань эр Рубрук дахь монгол наадмын гол зохион байгуулагч.
“Улаанбаатарт наадам долдугаар сарын 11-нд болдог бол бид наадмаа 17-24-ний хооронд хийдэг юм” гэж тэр сонирхууллаа. Нутгийнхаа лам хөгшин болох Вилгельм Рубрукийн номноос анх монголчууд наадам хийдэг тухай уншсан гэнэ. Дараа нь нэг сэтгүүлээс наадмын тухай зураг харжээ. Тэгээд л улаан хацартай, бүдүүн эр тосгондоо Монгол наадам хийхээр шийдсэн байна. Угаасаа энэ хүний талаар урьд нь ирэхдээ сонсч байсан хэдий ч үг сольж байсангүй. Тухайн үед наадмаар монгол дээл малгай өмсч, морь унаад явдаг, магадгүй өөрийгөө монгол гэж боддог нэгэн эр бий гэсэн түүний талаархи хөгжилтэй яриаг сонсч байсан билээ. Харин тэрхүү хөгжилтэй эртэй энэ удаа тухлан ярилцлаа. Жил бүр наадам хийж, монгол соёл ахуйг тэндхийнхээ хүмүүст танилцуулах хүсэлтэй байдаг гэнэ. Франц дахь анхны наадмаа 2007 онд хийжээ. Жил бүр үзэгчид нэмэгдэж, Бельгид амьдардаг монголчууд ч олноороо ирдэг болсон байна. 2009 онд тэндээс автобустай мянга шахам хүн ирсэн гэж байгаа. Тэр наадам хийхийн тулд эрийн гурван наадмыг заавал байлгах ёстой гэж хатуу боджээ. Ингээд морин тойруулгаас морь олж, спорт клубээс нум сум авсан аж. Гэвч нэг асуудал боссон нь бөх олдохгүй явдал байв. Харин ярьж байгаад элчингийн жолоочийг бас Бельгиэс нэг монгол залуу ирснээр хоёр бөхтэй болж эрийн гурван наадамтай монгол цэнгүүнийг хийсэн түүхтэй гэнэ. Одоо нэмэгдээд шагайн харваа ч хийдэг болсон аж.
Эрэлхэг Швейк шиг эрийг Мишель Дескот гэдэг юм билээ. Дескот гуай наадмынхаа хамгийн гол юмыг нь хийдэг гэдгээ надад сонирхуулаад авав. Тэр нь хорхог. Ах өнгөрсөн жил гэхэд 50 кг хонины мах, 40 кг лууван, 75 кг төмс, 10 кг сонгиноор хорхогоо хийжээ. Порц энэ тэр нь тун давгүй гэсэн. Нэг порцоо 10 еврогоор зардаг, тэгж байж л наадмаа хийж, хөгжимчин энэ тэрээ хөлсөлдөг юм шүү гэж учирласан. Тэр ер нь тун хөгжилтэй хүн. Хэдэн хүүхэдтэй вэ гэхэд “Тав” хэмээн хариулснаа “Бүгд эхнэрийн хүүхдүүд” гэлээ. Бидэнд хэлмэрчилж байсан Ален Дежак багш бид хоёр ч тэр хооронд “Өө, хөөрхий” гэлцээд авав. Гэтэл 1968 оноос хойш амьдарч байгаа түүний эхнэр өөртэй нь адил Дескот овогтой байжээ. Тэгснээр нөхрийнхөө овгийг авсан ч охин цагийнхаа Дескот овог нь хэвээрээ байгаа учир мань Мишель ийн хошигносон нь тэр ажээ. Удахгүй наадам болно. Дескот гуай Монголоос 250 евро өгч захиж авахуулсан монгол дээл, малгай, ээтэн гутлаа өмсөөд морио унаад тосгоноороо явах байх даа. Ямартай ч өөрийнх нь тухай бичсэн нийтлэлээ өгч явуулна гэж түүнд амласнаараа явуулна аа.
Манай элчин сайдын яамныхан Ховдын Булганы засаг дарга С.Баярсайхантай э-мэйлээр холбогдох гээд интернэтгүй учраас утсаар ярьсан гэж байсан. Булган сумын “эгч” Рубрукийнхан ч ялгаагүй бололтой. Дескот гуайг э-мэйл хаягаа өгчих, нийтлэлээ онлайнаар явуулчихна гэхэд интернэт ашигладаггүй гэж байна лээ. Талын Монголын тухай тэнгэрийн орны тухай ярьж байгаа мэт санадаг тийм л хүмүүс Францын Рубрукт амьдардаг ажээ. Рубрукийн засаг дарга Кристин Дэвюльдер, Ховдын Булганы засаг дарга С.Баярсайхан нарт уг нь аминчилж ярих зүйлс их байгаа бололтой. Даанч хэлний бэрхшээл тэдэнд багагүй түвэг учруулсан. Хатагтай Кристин Дэвюльдерийн санааг зовоож байгаа зүйл бол тосгонд төрөлт тун бага гэнэ. Жилд 15 шинэ хүн мэндэлдэг аж. Харин Булганд 300 илүү гардаг. Тэгэхээр Булганы хүн ам 10 мянга, Рубрукийнх 900 гээд бодоод шилжүүлээд үзлээ ч Ховдын Булганд нөхөн үржихүй үзүүлэлт дахин өндөр байгаад байгаа юм. С.Баярсайхан даргаас “Та хатагтай Кристинд юу гэж зөвлөх байсан бэ” гэж асуухад “Цахилгааныг нь тасал гэж хэлэх байсан” гээд биднийгээ инээлгээд авав. Үнэндээ ч алс хязгаарын Булган сумынхан саяхнаас л байнгын гэрэл цахилгаантай болж байгаа юм гэсэн. Ерэн хоёр, гурван онд хойноос авдаг байсан цахилгаан тасалдахад дараагийн нэг хоёр жилээс нь төрөлт эрс нэмэгдсэн гэх юм билээ.
Эрхэм спикерт хүндэтгэл үзүүлэн Парисаас хөдөөний буйд тосгон руу довтолгон ирсэн сенатын гишүүд ч “Бид энд тал талаас цугларан уулзах хувь ерөөлтэй байжээ” гэж байсан нь оргүй үг биш. Тэр хол замыг явган нүцгэн туулж Монгол орныг зорин ирсэн хувраг Вилгельм Рубрукийн гаргасан зам мөрийг улам бүр тодосгоход энэ удаагийн айлчлал үнэтэй хувь нэмэр оруулсан нь мадаггүй.
УИХ-ын дарга Д.Дэмбэрэл энэ сарын 13-17-ны өдрүүдэд БНФУ-д ажлын айлчлал хийгээд ирлээ. Багийн бүрэлдэхүүн цомхон хэдий ч УИХ дахь Монгол-Францын бүлгийн дарга Ц.Батбаяр, гишүүн Ө.Энхтүвшин, С.Оюун, С.Эрдэнэ нарын туршлагатай парламентчид багтсан байв. Мөн энэ удаагийн спикерийн айлчлалын багт Ховд аймгийн Булган сумын Засаг дарга С.Баярсайхан багтсан нь ихээхэн учиртай байжээ. Ер нь сүүлийн үед манай төр засгийн тэргүүнүүд гадаад айлчлалдаа аль нэг албаны хүмүүс дагуулж явахаасаа илүүтэй “сонин содон” хүмүүсийг зочин төлөөлөгчөөр авч явдаг уламжлалтай болоод байгаа. Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж Японд айлчлахдаа жүдо бөхөөр олимпод аваргалсан Н.Түвшинбаярыг, Швейцарьт ОУОХ-ны төв офисст очихдоо паралимпийн аварга Д.Баатаржавыг дагуулж явж байх жишээтэй. Харин С.Баярсайханы засагладаг баруун Алтайн буйдхан сум нь Францын Рубрук хэмээх нэгэн сумтай эгч дүүсийн барилдлагатай ажээ. Хоёр улсын харилцаа хэр сайн байгаагийн илрэл нь дарга нар, Ерөнхийлөгч нарын уулзалтуудаас гадна энгийн иргэдийн дотносол, нэг нэгийнхээ соёл ахуйг хэр мэддэгээр хэмжигдэх нь мэдээж.
Рубрук жижигхэн тосгон. Францын хойд хэсэгт Бельгитэй залгах шахам оршдог. Угаасаа эндхийнхэн фландерүүд гэдгээрээ элэг нэгтэй юм билээ. Европын түүхийн гол хуудас болон үлдсэн Фландерийн газар нутаг өдгөө Бельги, Нидерланд, Францад хуваагджээ. Гэхдээ тэр хавийнхан Фландерийн уламжлал, ёс дэг, хоол хүнсээрээ нэг байж чаддаг. Рубрукийн хүн ам 900 орчим. Францын “таг хөдөө”-г харуулъя гэвэл тэнд л очиход болох газар. Тэнд Монголыг гэсэн чин сэтгэлтэй хүмүүс амьдардаг.
Өнөөдөр хоёр улсын харилцааг хамгийн нэгж хэсэгт нь үзүүлнэ гэвэл яах аргагүй Францаас 300 орчим км-т орших тэрхүү тосгоныг л зорьж таарна.
Тэр ч утгаараа УИХ-ын дарга Д.Дэмбэрэл түүнийг дагалдан яваа багийнхан Рубрукт хүрч очсон билээ. Бас Францын Сенатын гишүүн, Сенат дахь Франц Монголын найрамдлын бүлгийн дарга Жан-Рене Лөсөрф болон Сенат, Үндэсний ассамблейн Франц Монголын найрамдлын бүлгийн хоёр дэд дарга Франц дахь бяцхан монголжуу хүрээнд очиж спикерт бараалхсан.
Рубрукийг Францын “бяцхан Монгол” гэхэд хилсдэхгүй. Тэнд Монголыг гэсэн сэтгэлтэй, монгол ахуй, монгол наадмаар өвчилсөн тийм гэгээхэн хүмүүс амьдардаг юм. Рубрук гэсэн нэр монголчуудад тун ч ойрхон байж таарна. Францын ван Людовикийн зараалаар 1253 онд Их Монгол гүрэнд аялан ирсэн хувраг Вилгельм (1215-1295) Рубрук нутгийн хүн байсан. Тиймээс ч бид энэ нэрийг “Их Монгол Улсад аялсан тэмдэглэл”-ийг бичсэн В.Рубрук хэмээн танимхайран мэддэг билээ. Чингэс хааны ач хүү Мөнх төр барьж, Их Монгол улам бүр хүчирхэгжин мандаж байсан тэр цаг ахуйд Рубрукийн Вилгельм, Крелоногийн Бартолеомо нар Константинполиос Хархорумыг чиглэн хөдөлсөн гэдэг. Явган хийгээд мориор 16 мянган км замыг туулж, Үрэмчээс Монголд хөл тавьсан нь одоогийн Ховд аймгийн Булган сумын нутаг юм байна. Тийм ч учраас Ховд аймгийн Булган сумынхантай эднийхэн 1994 онд эгч дүүсийн барилдлагатай болсон ажээ. Үнэндээ эл түүхийг мэдэхгүй байхдаа Д.Дэмбэрэл даргыг тойргоосоо нэг сумын засаг даргыг л дагуулаад явж байгаа юм байна гэж бодож байснаа нуух юун. Харин үнэн хэрэгтээ Рубрукийнхны хүсэл захиалгаар, хоёр улсын харилцааны энгийн боловч нот баталгаа нь тэр байсан учраас С.Баярсайхан ах багт маань багтсан хэрэг байж.
С.Баярсайхан засаг даргатай зиндаа нэг Рубрукийн засаг дарга хатагтай Кристин Дэвюльдер гэж жинхэнэ улаа бутарсан хацартай фландер эмэгтэй биднийг угтан авав. Гурван жилийн өмнө Рубрукийн мэрээр сонгогдсон аж. Тэрбээр Рубрукт парламентын засаглалтай Монгол улсын спикер ирж байгаад хязгааргүй баярлаж байгаагаа илэрхийлж байлаа. Мөн сүүлийн 17 жилийн хугацаанд шефлэн ажиллаж байгаа Булган сумаас төлөөлөл авчирсанд нь баярлаж байгаагаа хэлсэн юм. Харин Д.Дэмбэрэл дарга “Одоо та бүхэн өөрсдөө Булган суманд очих боллоо доо” гээд хөнгөн хошигноод авч байгаа харагдсан. Үнэхээр ч тэднийхний хэлж байгаачлан Францын ард түмэнд Монголын соёлыг түгээдэг газар нь Рубрук тосгон. Тэнд ажилладаг Рубрук нийгэмлэг билээ. Уг нийгэмлэгийн дарга Эрик хэмээх халзан эр Монголтой холбоотой бүх юманд хичээнгүйлэн зүтгэдэг.
УИХ-ын даргыг тосгонд нь зочлох сургаар Рубрук нийгэмлэгийнхнээс гадна хавь ойрд байх Монголд элэгтэй бүхий л франц иргэд цугларчээ. Тэд Парисаас буйд энэхүү тосгонд Монголын Их Хурлын дарга хэрэг зориг болгон ирсэн нь хоёр орны харилцаанд нэгэн шатыг нэмж байгаа хэрэг хэмээн хэлж байсан юм. 1996 онд анхны Ерөнхийлөгч П.Очирбат уг тосгонд зочилж, Рубрукийн музейд очиж байжээ.
Харин Их Хурлын даргыг ирсэнд хөөрсөн уугуул тосгоныхон музейн аль ханандаа Д.Дэмбэрэл даргыг зочилсон тухай дурсамжаа хадах вэ гээд өөр хоорондоо ярьж байгаа харагдсан.
Жижиг боловч сэтгэл шингэсэн нь илт энэхүү Рубрукийн гэр музейд гурван жилийн өмнө ирэх тохиол таарч байсан юм. Рубрукийн аялсан зам мөрийг харуулахаас гадна энэ музейн гол онцлог нь монгол гэдэг үндэстний тухай таниулах зорилготой. Монгол дээл хувцас, бас нялх хүүхдийн хантааз, жижигрүүлсэн монгол гэр гээд француудад дэндүү содон санагдах зураг хөрөг тэнд бий. Улбар эмжээртэй цэнхэр хантааз өмнө ирэхэд ямар байсан яг л тэр янзаараа, цэмцийтэл индүүдлэгтэй харагдаж байх юм. Гэхдээ өнгө нь ганджээ. 2008 онд Францад Элчин сайдаар сууж байсан Р.Алтангэрэл сайд сэтгүүлч хүмүүс энэ тосгонд заавал очиж үзэх хэрэгтэй гэсээр дагуулж ирж байж билээ. Тэр үеийн үзмэрүүд нэмэгдэж гавиагүй ч эмх цэгцтэй, үнэ цэнэтэй хэвээрээ байгааг харахад монголчууд энэ тосгоныг ах дүү гэсэн нэрээр багагүй торгодог ч өөрсдөө нэмэрлэж хандивлах нь татуу улсууд юм даа гэж өөрсдийгөө буруутгамаар санагдаж байв. Бас хөөрөгний даалин боловч аваад ирэхгүй яав гэж өөрийгөө зэмлэх бодол төрсөн.
Тэр ч оюутны тэтгэлэг, энэ ч арга хэмжээний хандив гээд тэднээс мөнгийг бол манайхан татдаг л юм билээ. Ховдын Булган суманд гэхэд хамгийн сүүлд сургуулийн дотуур байранд тусламж дэмжлэг өгсөн гэсэн. Энэ музейнхэнд малын шагай ч гэсэн багадахгүй чухал үзмэр болно.
Тэнд эрэгтэй, эмэгтэй хүний дээлийг дэлгүүрийн хуванцар өлгүүрт өмсгөн тавьсан байгаа нь багагүй яриа дагуулсан юм. БНФУ-д суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Ш.Алтангэрэл Бельгиэс эрхэм спикерт хүндэтгэл үзүүлэхээр ирсэн хөрш Элчин сайд А.Баттөрийн дээл болохыг онцолж, харин С.Эрдэнэ гишүүн “Эрхэм Элчин сайд ямар тааруу дээлтэй байгаа вэ” гээд А.Баттөр сайдыг явуулж байна лээ. Уг музейн гол үзмэр болсон эрэгтэй, эмэгтэй хүний хоёр дээлийг музейд бэлэглэх үзмэргүйдээ бантахдаа А.Баттөр сайд дээлээ эхнэрийнхтэйгээ өгсөн гэх. Ямартай ч монголоор “өвчилсөн” франц хүмүүст тэр дээл ихээхэн мэдээллийг өгөх нь дамжиггүй. УИХ-ын дарга Д.Дэмбэрэлийн гэргий М.Долгорсүрэн гуай үндэсний дээл хувцсаараа их гоёдог юм билээ. Биднийг явахын урьд өдөр Элчин сайд Ш.Алтангэрэлд өөрийнхөө өмсч явсан улаан хүрэн торгон хантаазыг Рубрукийн музейд зориулан өгөөрэй гэж байсан. Гандуу цэнхэр хантаазтай тэдний хамгийн гол үзмэр тэр болох байх даа. Бас дараа дараагийн зочдод нэгэн шинэ уламжлалыг тогтоож ч таарах биз.
Элчин сайд Ш.Алтангэрэл саявтар Вилгельм Рубруктай Монгол нутагт ирсэн Бартолеомо Крелоногийн төрсөн газар Крелонод очихоор зориуд Италийг зорьсон гэдгээ ярьж байлаа. Католик шашинтны хатуу дэг жаягаар хувраг хүмүүс туйлын ядуу байх ёстой гэдгээ батлан хуруу нь гарсан улавч өмсдөг байж. Тийм гуталтай холын орныг зорьсон хоёр ламыг жавар тасхийсэн Монголын өвөл тун хатуухан угтсан ажээ. Аль аль нь хөлөө хөлдөөж, хөөрхий итали лам холын Монгол гүрэнд ясаа тавьсан байна. Харин Рубрук тосгоны Вилгельм нутгаадаа буцаж ном бичиж үлдээсэн нь түүхээ мэдэхгүй бидэнд чиглүүлэгч од болж өгсөн билээ. УИХ-ын дарга ч Вилгельмийн ном монголчууд түүхээ мэдэх нэг зүг чиг нь болж байдаг гэдгийг онцолж байсан. Их хурлын даргыг ирэх сургаар тэнд Монголыг гэсэн чин сэтгэлтэй францчууд цугларсан байсныг дээр хэлсэн. Тэдний нэг Лилийн их сургуулийн профессор Ален Дежакийг монголчууд андахгүй. Монголч эрдэмтэн тэрбээр энэ өдөр хэлмэрчийн үүргийг гойд гүйцэтгэв. Бас монгол эхнэртэй Рене Бури хэмээх эр ойролцоо хотоос Рубрукийг зорин иржээ. Тэрбээр “SUGJE” буюу “Сайн үйлсийн жим Европод” гэсэн байгууллага байгуулж, монголчуудад тусалсаар иржээ. Өөрөө Парисын тээврийн газрын удирдлагын багийг хянах газарт санхүүгийн зөвлөхөөр ажилладаг аж. Сөүл, Өмнөд Африкт метроны төсөл дээр ажиллаж байсан өндөр горзгор франц эр монголчуудад ч энэ тал дээр туслах бүрэн боломжтой гэх. Мөн тэнд цугларсан хүмүүс дундаас нэгэн эрийг онцлон хэлэхээс аргагүй. Дүр төрхийн хувьд эрэлхэг цэрэг Швейк л нэг ийм байсан даа хэмээн бодогдуулах мань эр Рубрук дахь монгол наадмын гол зохион байгуулагч.
“Улаанбаатарт наадам долдугаар сарын 11-нд болдог бол бид наадмаа 17-24-ний хооронд хийдэг юм” гэж тэр сонирхууллаа. Нутгийнхаа лам хөгшин болох Вилгельм Рубрукийн номноос анх монголчууд наадам хийдэг тухай уншсан гэнэ. Дараа нь нэг сэтгүүлээс наадмын тухай зураг харжээ. Тэгээд л улаан хацартай, бүдүүн эр тосгондоо Монгол наадам хийхээр шийдсэн байна. Угаасаа энэ хүний талаар урьд нь ирэхдээ сонсч байсан хэдий ч үг сольж байсангүй. Тухайн үед наадмаар монгол дээл малгай өмсч, морь унаад явдаг, магадгүй өөрийгөө монгол гэж боддог нэгэн эр бий гэсэн түүний талаархи хөгжилтэй яриаг сонсч байсан билээ. Харин тэрхүү хөгжилтэй эртэй энэ удаа тухлан ярилцлаа. Жил бүр наадам хийж, монгол соёл ахуйг тэндхийнхээ хүмүүст танилцуулах хүсэлтэй байдаг гэнэ. Франц дахь анхны наадмаа 2007 онд хийжээ. Жил бүр үзэгчид нэмэгдэж, Бельгид амьдардаг монголчууд ч олноороо ирдэг болсон байна. 2009 онд тэндээс автобустай мянга шахам хүн ирсэн гэж байгаа. Тэр наадам хийхийн тулд эрийн гурван наадмыг заавал байлгах ёстой гэж хатуу боджээ. Ингээд морин тойруулгаас морь олж, спорт клубээс нум сум авсан аж. Гэвч нэг асуудал боссон нь бөх олдохгүй явдал байв. Харин ярьж байгаад элчингийн жолоочийг бас Бельгиэс нэг монгол залуу ирснээр хоёр бөхтэй болж эрийн гурван наадамтай монгол цэнгүүнийг хийсэн түүхтэй гэнэ. Одоо нэмэгдээд шагайн харваа ч хийдэг болсон аж.
Эрэлхэг Швейк шиг эрийг Мишель Дескот гэдэг юм билээ. Дескот гуай наадмынхаа хамгийн гол юмыг нь хийдэг гэдгээ надад сонирхуулаад авав. Тэр нь хорхог. Ах өнгөрсөн жил гэхэд 50 кг хонины мах, 40 кг лууван, 75 кг төмс, 10 кг сонгиноор хорхогоо хийжээ. Порц энэ тэр нь тун давгүй гэсэн. Нэг порцоо 10 еврогоор зардаг, тэгж байж л наадмаа хийж, хөгжимчин энэ тэрээ хөлсөлдөг юм шүү гэж учирласан. Тэр ер нь тун хөгжилтэй хүн. Хэдэн хүүхэдтэй вэ гэхэд “Тав” хэмээн хариулснаа “Бүгд эхнэрийн хүүхдүүд” гэлээ. Бидэнд хэлмэрчилж байсан Ален Дежак багш бид хоёр ч тэр хооронд “Өө, хөөрхий” гэлцээд авав. Гэтэл 1968 оноос хойш амьдарч байгаа түүний эхнэр өөртэй нь адил Дескот овогтой байжээ. Тэгснээр нөхрийнхөө овгийг авсан ч охин цагийнхаа Дескот овог нь хэвээрээ байгаа учир мань Мишель ийн хошигносон нь тэр ажээ. Удахгүй наадам болно. Дескот гуай Монголоос 250 евро өгч захиж авахуулсан монгол дээл, малгай, ээтэн гутлаа өмсөөд морио унаад тосгоноороо явах байх даа. Ямартай ч өөрийнх нь тухай бичсэн нийтлэлээ өгч явуулна гэж түүнд амласнаараа явуулна аа.
Манай элчин сайдын яамныхан Ховдын Булганы засаг дарга С.Баярсайхантай э-мэйлээр холбогдох гээд интернэтгүй учраас утсаар ярьсан гэж байсан. Булган сумын “эгч” Рубрукийнхан ч ялгаагүй бололтой. Дескот гуайг э-мэйл хаягаа өгчих, нийтлэлээ онлайнаар явуулчихна гэхэд интернэт ашигладаггүй гэж байна лээ. Талын Монголын тухай тэнгэрийн орны тухай ярьж байгаа мэт санадаг тийм л хүмүүс Францын Рубрукт амьдардаг ажээ. Рубрукийн засаг дарга Кристин Дэвюльдер, Ховдын Булганы засаг дарга С.Баярсайхан нарт уг нь аминчилж ярих зүйлс их байгаа бололтой. Даанч хэлний бэрхшээл тэдэнд багагүй түвэг учруулсан. Хатагтай Кристин Дэвюльдерийн санааг зовоож байгаа зүйл бол тосгонд төрөлт тун бага гэнэ. Жилд 15 шинэ хүн мэндэлдэг аж. Харин Булганд 300 илүү гардаг. Тэгэхээр Булганы хүн ам 10 мянга, Рубрукийнх 900 гээд бодоод шилжүүлээд үзлээ ч Ховдын Булганд нөхөн үржихүй үзүүлэлт дахин өндөр байгаад байгаа юм. С.Баярсайхан даргаас “Та хатагтай Кристинд юу гэж зөвлөх байсан бэ” гэж асуухад “Цахилгааныг нь тасал гэж хэлэх байсан” гээд биднийгээ инээлгээд авав. Үнэндээ ч алс хязгаарын Булган сумынхан саяхнаас л байнгын гэрэл цахилгаантай болж байгаа юм гэсэн. Ерэн хоёр, гурван онд хойноос авдаг байсан цахилгаан тасалдахад дараагийн нэг хоёр жилээс нь төрөлт эрс нэмэгдсэн гэх юм билээ.
Эрхэм спикерт хүндэтгэл үзүүлэн Парисаас хөдөөний буйд тосгон руу довтолгон ирсэн сенатын гишүүд ч “Бид энд тал талаас цугларан уулзах хувь ерөөлтэй байжээ” гэж байсан нь оргүй үг биш. Тэр хол замыг явган нүцгэн туулж Монгол орныг зорин ирсэн хувраг Вилгельм Рубрукийн гаргасан зам мөрийг улам бүр тодосгоход энэ удаагийн айлчлал үнэтэй хувь нэмэр оруулсан нь мадаггүй.
Үргэлжлэл бий
