МАХН-ЫГ Н.ЭНХБАЯР Ч, МАН Ч ӨМЧЛӨХӨӨС ӨНГӨРӨВ БОЛОЛТОЙ
ИЗ-НН нэртэй нэгдсэн нам “төрсөн” нь өнгөрсөн долоо хоногийн улс төрийн хамгийн онцлох үйл явдал байлаа.
ИЗ-НН нэртэй нэгдсэн нам “төрсөн” нь өнгөрсөн долоо хоногийн улс төрийн хамгийн онцлох үйл явдал байлаа. Намын даргаар Д.Энхбат /УИХ-ын гишүүн/, тэргүүн дэд даргаар С.Оюун /УИХ-ын гишүүн/, дэд даргаар Э.Зориг /Ерөнхийлөгчийн зөвлөх/, ерөнхий нарийн бичгийн даргаар Г.Ганхүү /Ханбройн/ нарыг сонгов. Ямар ч гэсэн жижиг тодотголд багтдаг хоёр нам нэгдэж, удирдлагын хувьд МАН, АН-аас “том толгой”-той болжээ. Одоо улс төрийн өрөг дээр яаж тоглож, энэ олон толгойн хэргийг яаж гаргахыг харах л үлдлээ.
Монголын улс төрийн түүхэнд 2004-2008 оны парламентад суудалтай таван нам тарж бутран долоо болж тэлж байснаас бус, өнөөдрийнх шиг парламентын хоёр нам нэгдэж байсан удаагүй билээ. Ерөнхий сайд С.Батболдын зүгээс засгийн ажлыг урьд өмнө байгаагүйгээр эдийн засагжуулж, хэн хүнгүй эдийн засгаар амьсгалж байгаа энэ үед намууд нийлж, улстөржсөн дуу хоолой бүдгэрч л байвал сайн хэрэг. Нанчилдаангүй найр гэж байдаггүйтэй адил нэгдэж нийлэхэд хүртэл эсэргүүцэгчид гарах юм. Гэхдээ ИЗН, МНН-ын аль аль нь “МАХН” гэдэгтэй адилхан брэнд болчихсон нэргүй, энэ хоёр нам нийлээд нийлээд Монголын улс төрийн тэргүүлэх хүчин биш учраас тэгтлээ олны анхаарлыг татахгүй. Эсэргүүцэл нь битгий хэл, энэ хоёр нэгдлээс нь ч илүүтэйгээр улс төрийг хөдөлгөөнд оруулах, илүү сонирхолтой болгох үйл явдал өнгөрсөн долоо хоногт бас боллоо. Энэ нь МАХН гэх нэрийн талаархи Улсын дээд шүүхийн шийдвэр юм. Ач холбогдлын хувьд намуудын нэгдэл ч, улс төрд доргилт үүсгэх сонирхол талаасаа Дээд шүүхийн шийдвэр байлаа.
Н.Энхбаяр нар МАХН-ыг дахин байгуулж бүртгүүлэхээр Дээд шүүхэд хандаад байгаа. Харин Ардын намынхан болохоор “МАХН” гэдэг нэрийг өөр намд өгөх боломжгүй гэдэг. Тэд энэ байр суурьтаа дэндүү итгэлтэй, бас бардам. Ардын намынхан Улс төрийн намын тухай хуулийн 15.6 буюу нам нэрээ өөрчилсөн тохиолдолд уг шийдвэртэй санал нийлээгүй хэн нэгэн өөрчлөгдсөн нэрийг өмчлөх, үргэлжлүүлэн хэрэглэхийг хориглоно гэсэн хуулийн заалтыг гол хөзрөө болгодог. Гэтэл Дээд шүүхийн нийт шүүгчид өнгөрсөн пүрэв гаригт хуралдаж Улс төрийн намын тухай хуулийн дээрх заалт нь Үндсэн хууль зөрчсөн эсэхийг хянуулахаар Цэцэд хандахаар болжээ. Ингэснээр:
1. МАХН-ыг бүртгүүлэх Н.Энхбаяр нарын, бүртгэх боломжгүй гэх Ардын намынхны хэрүүлийг Дээд шүүх биш, Үндсэн хуулийн Цэц хагалахаар боллоо.
2. Дээд шүүх улс төрийн намыг бүртгэх эсэхийг хянах 30 хоногийн хуулийн хугацаандаа ажлаа хийлээ.
3. Улс төрийн намын тухай хуулийн 15.6 дахь заалт Үндсэн хуультай зөрчилдөж байгаа эсэхийг хүссэн хүсээгүй хэлэлцэх хуулийн шахалтад Цэц орлоо. Өмнө нь зарим хувь хүн яг энэ асуудлаар хандаад Цэц хэлэлцэхээс татгалзсан ч гэл үү, шаардлагагүй гэсэн ч гэл үү, ямар ч гэсэн л нэг их тоогоогүй юм билээ. Цэц хуулиараа иргэний өргөдөл, гомдлыг хэлэлцэхээс татгалзаж, буцааж болдог. Харин УИХ, Ерөнхийлөгч, Засгийн газар, Дээд шүүх, Ерөнхий прокурор зэрэг Цэцэд хандах эрхтэй субьектүүдийн хүсэлтийг Цэц заавал хэлэлцдэг.
4. Нэгэнт асуудал Цэц рүү явсан учраас МАХН-ыг бүртгүүлж албан ёсны болгох нь тодорхойгүй хугацаагаар хойшиллоо. Тодорхойгүй гэдэг нь Цэцийн эцсийн шийдвэр гарах хүртэл гэсэн үг л дээ. Процедурын хувьд Цэцэд асуудлыг хэлэлцэх хуулийн хугацаа бий. Гэтэл одоогоор гишүүдийнх нь орон тоо дутуу, удахгүй Цэцийн бараг таван гишүүний бүрэн эрхийн хугацаа дуусна. Цэцийн дарга, шинэ гишүүдийг УИХ томилно, тэгээд Дээд шүүхийн хүсэлтийг дунд, их суудлаар хэлэлцэнэ, завсарт нь УИХ-д танилцуулна гээд нэлээд хугацаа орно. Дээр нь Цэцийн гишүүдийг УИХ-аас томилдог учраас шинээр томилогдох гишүүдэд “улс төрийн” шалгуур тавих боломжоо парламентад олонхи байгаа Ардын намынхан алдахгүй. Гавьяат хуульч, одоо намынх нь Бага хурлын гишүүн С.Нарангэрэлийг хүртэл яг ийм улс төрийн шалгуураар УИХ дээр унагаж байсан туршлага тус намд бий. Энэ мэтээр тоочоод байвал МАХН-ыг байгуулах зарим хүний санаа замын дунд замхарч, жонхуурч мэдэх цаг хугацааны хүлээлтэд орлоо.
5. МАХН-ыг дахин байгуулах хүсэлтэй хүмүүс Дээд шүүхийн шийдвэрийг үл хүлээн зөвшөөрөх, давж заалдах боломжгүй. Дээд шүүх нийт шүүгчдийн хуралдаанаас гаргасан шийдвэр учир түүний дээр одоо хоёр л юм бий. Нэг нь Цэц, нөгөө нь хөх тэнгэр. Тэгэхээр Н.Энхбаяр нарт хэрвээ заавал МАХН-аа л байгуулъя гэвэл Цэцийн шийдвэрийг хүлээхээс өөр сонголт үлдсэнгүй.
Ингэснээр Н.Энхбаяр тэргүүтэй нам доторхи “салан тусгаарлагчид” ядаж 2012 оны сонгууль хүртэл МАХН буюу Монгол ардын хувьсгалт нам гэдэг нэрийг авах, өмчлөх нь бараг боломжгүй болж байна. Хэрвээ заавал МАХН-аа авнаа гэж хүлээвэл тэдний энэ удаагийн ялагдал түр зуурынх байх боломжтой. Түр гэж Цэц бүх гишүүдээрээ буюу их суудлаараа хуралдаж, эцсийн шийдвэрээ гаргах хүртэл л дээ. Гэхдээ Цэц хэзээ бүрэн бүрэлдэхүүнтэй болж, хэзээ хуралдах, магадгүй ямар шийдвэр гаргахыг Ардын намынхан мэддэггүй юм гэхэд ядаж л цаг хугацаагаар уяна л даа. Харин Цэц бүрэн бүрэлдэхүүнтэй болж, асуудлыг хэлэлцээд эхэлбэл энэ удаа Н.Энхбаяр биш, Ардын намынхан ялагдах магадлалтай. Учир нь:
1. Цэц 2005 оны арваннэгдүгээр сарын 14-нд нэгэн тогтоол гаргажээ. Есөн гишүүн нь гарын үсгээ зурж, гармагцаа хүчин төгөлдөр болсон уг тогтоолоор Улс төрийн намын тухай хуулийн 6.3 дахь заалтыг хүчингүй болгосон байна. Уг заалтад “ нам ..нэрээ өөрчилсөн бол түүний товчилсон болон бүтэн нэрийг дахин хэрэглэхийг 24 жилээр хориглох”-ыг хуульчилсан байсан юм. Цэц үүнийг иргэдийн эвлэлдэн нэгдэх, сайн дураараа олон нийтийн байгууллага байгуулах Үндсэн хуулийн заалтыг зөрчсөн хэрэг гэж үзэн хүчингүй болгожээ. Цэц мөн энэ тогтоолоор шинэ нам сонгууль болохоос 18 сарын өмнө Дээд шүүхэд бүртгүүлсэн байх ёстой гэсэн заалтыг ч хүчингүй болгосон юм.
2. Ардын намынхан Улс төрийн намын тухай хуулийн 15.6-г хөзрөө болгосон шиг МАХН-ынхан Цэцийн дээрх тогтоолыг хөзрөө болгодог.
3. Цэцийн энэ тогтоолоор бол МАХН гэдэг нэрийг дахин хэрэглэхийг хориглох нь Үндсэн хууль зөрчсөн үйлдэл болох юм.
4. Хэрвээ Цэц өмнө нь ийм шийдвэр гаргаж байсан нь үнэнтэй адил Цэц нэг асуудлаар хоёр өөр шийдвэр гаргаж болохгүй нь бас үнэн билээ. Тэгэхээр Цэц өмнөх шийдвэрээ эргэж хардаггүй, үгүйсгэдэггүй л юм бол Улс төрийн намын тухай хуулийн 15.6 дахь заалтаар хандсан Дээд шүүхийн хүсэлтэд өгөх хариулт 2005 оны тогтоолтой ижил агуулгатай байх болов уу гэсэн логик эндээс харагдана.
5. Ер нь яаж ч бодсон нэг хүн хоёр нэртэй байдаггүй шиг нэг нам хоёр нэр зэрэг өмчилж болохгүй санагдана. Цэцийн тогтоолоор бол болохгүй ч юм шиг, Ардын намын 26 дугаар Их хурлын шийдвэрээр бол Ардын нам нь МАХН-ын эхлэл бөгөөд үргэлжлэл гэж заажээ. Зарим гишүүн нь Дээд шүүхэд бүртгүүлэхдээ хашилтан дотор МАН бол МАХН шүү гэж давхар бичүүлсэн гээд байгаа. Тэгэхээр ардчилсан улсын хууль хүчтэй юү, нэг намын улс төрийн шийдвэр хүчтэй юү гэдэгт дээрээ хөх тэнгэрээс өөр эзэнгүй гэх Цэц хариулах болж байна.
Энэ бүхнээс харвал хэрвээ Цэц нэг асуудлаар хоёр өөр шийдвэр гаргадаггүй нь үнэн, бас Дээд шүүхийн хүсэлтийг хэлэлцээд эхэлбэл МАХН-ыг МАН ч өмчлөх эрхгүй болох нь.
Н.Энхбаяр нар одоо МАХН-ын товчлолыг хадгалсан шинэ нэрийн эрэлд гарч, МАН, МАХН-ын маргаан цаашид бүтэн нэрийн биш, товчлолын эзэн өмчлөгч хэн байх талаар өрнөх болов уу.
Монголын улс төрийн түүхэнд 2004-2008 оны парламентад суудалтай таван нам тарж бутран долоо болж тэлж байснаас бус, өнөөдрийнх шиг парламентын хоёр нам нэгдэж байсан удаагүй билээ. Ерөнхий сайд С.Батболдын зүгээс засгийн ажлыг урьд өмнө байгаагүйгээр эдийн засагжуулж, хэн хүнгүй эдийн засгаар амьсгалж байгаа энэ үед намууд нийлж, улстөржсөн дуу хоолой бүдгэрч л байвал сайн хэрэг. Нанчилдаангүй найр гэж байдаггүйтэй адил нэгдэж нийлэхэд хүртэл эсэргүүцэгчид гарах юм. Гэхдээ ИЗН, МНН-ын аль аль нь “МАХН” гэдэгтэй адилхан брэнд болчихсон нэргүй, энэ хоёр нам нийлээд нийлээд Монголын улс төрийн тэргүүлэх хүчин биш учраас тэгтлээ олны анхаарлыг татахгүй. Эсэргүүцэл нь битгий хэл, энэ хоёр нэгдлээс нь ч илүүтэйгээр улс төрийг хөдөлгөөнд оруулах, илүү сонирхолтой болгох үйл явдал өнгөрсөн долоо хоногт бас боллоо. Энэ нь МАХН гэх нэрийн талаархи Улсын дээд шүүхийн шийдвэр юм. Ач холбогдлын хувьд намуудын нэгдэл ч, улс төрд доргилт үүсгэх сонирхол талаасаа Дээд шүүхийн шийдвэр байлаа.
Н.Энхбаяр нар МАХН-ыг дахин байгуулж бүртгүүлэхээр Дээд шүүхэд хандаад байгаа. Харин Ардын намынхан болохоор “МАХН” гэдэг нэрийг өөр намд өгөх боломжгүй гэдэг. Тэд энэ байр суурьтаа дэндүү итгэлтэй, бас бардам. Ардын намынхан Улс төрийн намын тухай хуулийн 15.6 буюу нам нэрээ өөрчилсөн тохиолдолд уг шийдвэртэй санал нийлээгүй хэн нэгэн өөрчлөгдсөн нэрийг өмчлөх, үргэлжлүүлэн хэрэглэхийг хориглоно гэсэн хуулийн заалтыг гол хөзрөө болгодог. Гэтэл Дээд шүүхийн нийт шүүгчид өнгөрсөн пүрэв гаригт хуралдаж Улс төрийн намын тухай хуулийн дээрх заалт нь Үндсэн хууль зөрчсөн эсэхийг хянуулахаар Цэцэд хандахаар болжээ. Ингэснээр:
1. МАХН-ыг бүртгүүлэх Н.Энхбаяр нарын, бүртгэх боломжгүй гэх Ардын намынхны хэрүүлийг Дээд шүүх биш, Үндсэн хуулийн Цэц хагалахаар боллоо.
2. Дээд шүүх улс төрийн намыг бүртгэх эсэхийг хянах 30 хоногийн хуулийн хугацаандаа ажлаа хийлээ.
3. Улс төрийн намын тухай хуулийн 15.6 дахь заалт Үндсэн хуультай зөрчилдөж байгаа эсэхийг хүссэн хүсээгүй хэлэлцэх хуулийн шахалтад Цэц орлоо. Өмнө нь зарим хувь хүн яг энэ асуудлаар хандаад Цэц хэлэлцэхээс татгалзсан ч гэл үү, шаардлагагүй гэсэн ч гэл үү, ямар ч гэсэн л нэг их тоогоогүй юм билээ. Цэц хуулиараа иргэний өргөдөл, гомдлыг хэлэлцэхээс татгалзаж, буцааж болдог. Харин УИХ, Ерөнхийлөгч, Засгийн газар, Дээд шүүх, Ерөнхий прокурор зэрэг Цэцэд хандах эрхтэй субьектүүдийн хүсэлтийг Цэц заавал хэлэлцдэг.
4. Нэгэнт асуудал Цэц рүү явсан учраас МАХН-ыг бүртгүүлж албан ёсны болгох нь тодорхойгүй хугацаагаар хойшиллоо. Тодорхойгүй гэдэг нь Цэцийн эцсийн шийдвэр гарах хүртэл гэсэн үг л дээ. Процедурын хувьд Цэцэд асуудлыг хэлэлцэх хуулийн хугацаа бий. Гэтэл одоогоор гишүүдийнх нь орон тоо дутуу, удахгүй Цэцийн бараг таван гишүүний бүрэн эрхийн хугацаа дуусна. Цэцийн дарга, шинэ гишүүдийг УИХ томилно, тэгээд Дээд шүүхийн хүсэлтийг дунд, их суудлаар хэлэлцэнэ, завсарт нь УИХ-д танилцуулна гээд нэлээд хугацаа орно. Дээр нь Цэцийн гишүүдийг УИХ-аас томилдог учраас шинээр томилогдох гишүүдэд “улс төрийн” шалгуур тавих боломжоо парламентад олонхи байгаа Ардын намынхан алдахгүй. Гавьяат хуульч, одоо намынх нь Бага хурлын гишүүн С.Нарангэрэлийг хүртэл яг ийм улс төрийн шалгуураар УИХ дээр унагаж байсан туршлага тус намд бий. Энэ мэтээр тоочоод байвал МАХН-ыг байгуулах зарим хүний санаа замын дунд замхарч, жонхуурч мэдэх цаг хугацааны хүлээлтэд орлоо.
5. МАХН-ыг дахин байгуулах хүсэлтэй хүмүүс Дээд шүүхийн шийдвэрийг үл хүлээн зөвшөөрөх, давж заалдах боломжгүй. Дээд шүүх нийт шүүгчдийн хуралдаанаас гаргасан шийдвэр учир түүний дээр одоо хоёр л юм бий. Нэг нь Цэц, нөгөө нь хөх тэнгэр. Тэгэхээр Н.Энхбаяр нарт хэрвээ заавал МАХН-аа л байгуулъя гэвэл Цэцийн шийдвэрийг хүлээхээс өөр сонголт үлдсэнгүй.
Ингэснээр Н.Энхбаяр тэргүүтэй нам доторхи “салан тусгаарлагчид” ядаж 2012 оны сонгууль хүртэл МАХН буюу Монгол ардын хувьсгалт нам гэдэг нэрийг авах, өмчлөх нь бараг боломжгүй болж байна. Хэрвээ заавал МАХН-аа авнаа гэж хүлээвэл тэдний энэ удаагийн ялагдал түр зуурынх байх боломжтой. Түр гэж Цэц бүх гишүүдээрээ буюу их суудлаараа хуралдаж, эцсийн шийдвэрээ гаргах хүртэл л дээ. Гэхдээ Цэц хэзээ бүрэн бүрэлдэхүүнтэй болж, хэзээ хуралдах, магадгүй ямар шийдвэр гаргахыг Ардын намынхан мэддэггүй юм гэхэд ядаж л цаг хугацаагаар уяна л даа. Харин Цэц бүрэн бүрэлдэхүүнтэй болж, асуудлыг хэлэлцээд эхэлбэл энэ удаа Н.Энхбаяр биш, Ардын намынхан ялагдах магадлалтай. Учир нь:
1. Цэц 2005 оны арваннэгдүгээр сарын 14-нд нэгэн тогтоол гаргажээ. Есөн гишүүн нь гарын үсгээ зурж, гармагцаа хүчин төгөлдөр болсон уг тогтоолоор Улс төрийн намын тухай хуулийн 6.3 дахь заалтыг хүчингүй болгосон байна. Уг заалтад “ нам ..нэрээ өөрчилсөн бол түүний товчилсон болон бүтэн нэрийг дахин хэрэглэхийг 24 жилээр хориглох”-ыг хуульчилсан байсан юм. Цэц үүнийг иргэдийн эвлэлдэн нэгдэх, сайн дураараа олон нийтийн байгууллага байгуулах Үндсэн хуулийн заалтыг зөрчсөн хэрэг гэж үзэн хүчингүй болгожээ. Цэц мөн энэ тогтоолоор шинэ нам сонгууль болохоос 18 сарын өмнө Дээд шүүхэд бүртгүүлсэн байх ёстой гэсэн заалтыг ч хүчингүй болгосон юм.
2. Ардын намынхан Улс төрийн намын тухай хуулийн 15.6-г хөзрөө болгосон шиг МАХН-ынхан Цэцийн дээрх тогтоолыг хөзрөө болгодог.
3. Цэцийн энэ тогтоолоор бол МАХН гэдэг нэрийг дахин хэрэглэхийг хориглох нь Үндсэн хууль зөрчсөн үйлдэл болох юм.
4. Хэрвээ Цэц өмнө нь ийм шийдвэр гаргаж байсан нь үнэнтэй адил Цэц нэг асуудлаар хоёр өөр шийдвэр гаргаж болохгүй нь бас үнэн билээ. Тэгэхээр Цэц өмнөх шийдвэрээ эргэж хардаггүй, үгүйсгэдэггүй л юм бол Улс төрийн намын тухай хуулийн 15.6 дахь заалтаар хандсан Дээд шүүхийн хүсэлтэд өгөх хариулт 2005 оны тогтоолтой ижил агуулгатай байх болов уу гэсэн логик эндээс харагдана.
5. Ер нь яаж ч бодсон нэг хүн хоёр нэртэй байдаггүй шиг нэг нам хоёр нэр зэрэг өмчилж болохгүй санагдана. Цэцийн тогтоолоор бол болохгүй ч юм шиг, Ардын намын 26 дугаар Их хурлын шийдвэрээр бол Ардын нам нь МАХН-ын эхлэл бөгөөд үргэлжлэл гэж заажээ. Зарим гишүүн нь Дээд шүүхэд бүртгүүлэхдээ хашилтан дотор МАН бол МАХН шүү гэж давхар бичүүлсэн гээд байгаа. Тэгэхээр ардчилсан улсын хууль хүчтэй юү, нэг намын улс төрийн шийдвэр хүчтэй юү гэдэгт дээрээ хөх тэнгэрээс өөр эзэнгүй гэх Цэц хариулах болж байна.
Энэ бүхнээс харвал хэрвээ Цэц нэг асуудлаар хоёр өөр шийдвэр гаргадаггүй нь үнэн, бас Дээд шүүхийн хүсэлтийг хэлэлцээд эхэлбэл МАХН-ыг МАН ч өмчлөх эрхгүй болох нь.
Н.Энхбаяр нар одоо МАХН-ын товчлолыг хадгалсан шинэ нэрийн эрэлд гарч, МАН, МАХН-ын маргаан цаашид бүтэн нэрийн биш, товчлолын эзэн өмчлөгч хэн байх талаар өрнөх болов уу.
