АЗТАЙ ЕРӨНХИЙЛӨГЧ

 

Олимпийн тэнгэрт Монголын далбаа намирсан тэр үдэш төрийн тэргүүн Н.Энх­баяр өөрийгөө “Азтай Ерөнхийлөгч” гэж төв талбайд зарласан. Монгол Улс олимпийн аваргатай болсонд баярласан сэтгэлээр хэлсэн энэ үг нь түүний ирээдүйн улс­төрийн амьдралд ч таарч байна. Тэр 2005 онд улстөрийн гол хоёр хүчин болох МАХН, АН-ын зөвшилцлийн Засгийн газрын үед Ерөнхийлөгчид нэр дэвшиж байв. Хэрэв Н.Энхбаяр Ерөнхийлөгчид дахин нэр дэвшвэл дөрвөн жилийн өмнөх улстөрийн нөхцөл байдал нь өнөөдөр ч бүрджээ. Тэр дахиад л МАХН, АН-ын хамтарсан Засгийн газрын өнгөн дээр Ерөнхийлөгчид нэр дэвших нь. Хэтрүүлж хэлбэл, 2005 оных шиг МАХН, АН-аас хоёулангаас нь Ерөн­хийлөгчид нэр дэвших ховорхон боломж Н.Энхбаяраас өөр нэр дэвшигчдэд тохиож байсангүй. 2005 оныхтой ижил үйл явдал өнөөдөр давтагдаж АН Засгийн газар дахин багтаж, намын удирдлага нь “Алтан гадас”-т ахин шилжсэнээр Н.Энхбаярыг Ерөн­хийлөгчийн сонгуульд ахин ялах магад­лалыг нэмэгдүүллээ. Дөрвөн жилийн өмнөх улстөрийн түүхийн хүрд ингэж буцаж эргэснээр   Н.Энхбаярын хувьд сонгуульд ялах нь МАХН-аас дахин нэр дэвших эрхээ олж авахаас ч амар боллоо. 

Ерөнхийлөгчийн сонгуулийг албан ёсор зарлаагүй ч, намууд сонгуулийн кампаниа эхлээд байна.

Тэд долдугаар сарын 1-ний үйл явдлыг эхний сэдэв болгов. Энэ өдрийн үймээний сэдэл нь улстөр байсан. Төгсгөл нь ч улстөр байх бололтой. АН-ынхан долдугаар сарын 1-ний хэрэг явд­лаар ял авсан хүмүүст зориулсан өршөө­лийн хуулийн тухай ярьж байна.

МАХН-ынхан Ерөнхийлөгчөөр уучлал үзүүлж улстөр хийх санаагаа цухалзаж эхэллээ. Харин Ерөнхийлөгч Н.Энхбаярын хувьд одоогоор МАХН-аас нэр дэвших эрхээ олж авах, тус намын ерөнхий нарийн бичгийн дарга, албан тушаалаараа дамжиж МАХН-ын удирдах зөвлөлд өөрийг нь төлөөлдөг Тамгын газрын даргын томил­гоонд илүү санаа тавьж байна.

МАХН-ААС ХАМААРСАН ТӨРИЙН ТЭРГҮҮНИЙ ТОМИЛГОО

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Тамгын газар даргагүй нэг бүтэн, дэд даргагүй ха­гас жил болох гэж байна. Энэ албыг хашиж байсан Т.Билигт, М.Чойжилсүрэн нар МАХН-ын томилолтоор нэг нь хотын дарга, нө­гөө нь УИХ-ын гишүүн болж хашиж байсан албан тушаал нь эзгүйрчээ. Тамгын газрыг нь удирдах итгэлтэй хүн олдох­гүйдээ Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр нэг жилийг үд­сэнгүй. Харин улстөрийн нөхцөл байдал түүнд Тамгын газрын даргаа томилох бололцоо олгосонгүй. Тамгын газрын дарга бол Ерөнхийлөгчийн ажлын албыг удирддаг төрийн өндөр албан тушаал. Гэхдээ Ерөнхийлөгчийн сонгууль эхлэх гэж байгаа уч­раас энэ томилгоо одоо улстөрийн агуул­гатай болов. Энэ өдрүүдэд Ерөн­хийлөгч Н.Энхбаярт өөрийнх нь Тамгын газрын дарга бус, МАХН-ын ерөнхий нарийн бичгийн даргын томилгоо илүү сонин байгаа. Төрийн тэргүүний Тамгын газрын чадварлаг удирдагч биш, МАХН-ын ерөн­хий нарийн бичгийн даргатай гар нийлэх, өөрийг нь МАХН-ын удирдлагуудтай холбож чадах улстөрийн албан тушаалтан төрийн тэргүүнд хэрэгтэй боллоо. Энд гурван шалтгаан бий. Нэгдүгээрт Ерөн­хийлөгч Н.Энхбаяр МАХН-аас Ерөнхийлөг­чид дахин нэр дэвших магадлал өндөртэй.    Хоёрдугаарт Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга бол МАХН-ын дүрмээр тус намын удирдах зөвлөлийн гишүүн байдаг. Гуравдугаарт нэгэнт удирдах зөвлөлийн квоттой учраас төрийн тэргүүнийг МАХН-тай албан ёсоор холбох ганц амьд холбоос нь Тамгын газрын дарга. Энэ утгаараа Тамгын газрын дарга Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн кампанийг шууд удирддаггүй юмаа гэхэд сонгуулийн ерөнхий менеже­рээс дутуугүй эрх мэдэл, үүрэгтэй орол­цоно. Өмнө нь С.Баяр Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын даргаар ажиллаж байхдаа Н.Багабандийн сонгуулийн кампанийг шууд удирдаж байсан тохиолдол бий. Тийм учраас МАХН-ын ерөнхий нарийн бичгийн даргын томилгооны, эсвэл тус нам доторхи бүлэглүүүд генсекээ сэм тохиролцсоны дараа л Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга тодорч мэдэх юм. Өөрөөр хэлбэл, Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын даргын томилгоо МАХН-ын генсек хэн болохоос шууд хамааралтай боллоо. 

ТАМГЫН ДАРГЫГ УЯСАН ЕРӨНХИЙ НАРИЙН БИЧГИЙН ДАРГЫН ТОМИЛГОО

Сонгуулийн кампани эхлэх гэж байгаа учраас Ерөнхийлөгч шинээр томилох Тамгын даргадаа төрийн ажлын туршлагыг ганц шалгуур болгохгүй нь мэдээж. Өмнө нь сонгууль удирдаж байсан туршлага, эсвэл сонгууль удирдах дадлагыг бас харгалзаж байгаа. Хамгийн гол нь Ерөн­хийлөгчийг болон МАХН-ын өнөөгийн удирдлагуудын харилцааг зөөлрүүлж чадах, улстөрчийнхөө нэр хүнд, хувийн харилцаагаар тус нам доторхи бүлэглэ­лүүдийн дунд ойлголцлын зуучийн үүрэг гүйцэтгэх чадвартай хүнийг л Ерөнхийлөгч хайж байгаа. Магадгүй олсон ч байх. Ерөнхийлөгчийн халаасанд Д.Идэвхтэн, Т.Очирхүү, Л.Амарсанаа, У.Барсболд, Г.Шийлэгдамба гэсэн таван хүний нэр явааг хэвлэлүүд мэдээлж байна. Хэрэв сонгуулийн кампаниа гол шалгуур болгож байгаа бол эдгээрээс хамгийн боломжтой нь Л.Амарсанаа, У.Барсболд нар.

Нэр дэвшигчид бүгдээрээ нийгэмд болон МАХН дотор “Ерөнхийлөгчийн хүн” гэх хаягтай ч, Т.Очирхүүд сонгууль удирдсан урьдын туршлага байхгүй. Д.Идэвхтэний хувьд 2004 онд МАХН-ын сонгуулийн менежерээр ажиллаад хүлээ­сэн ялагдлаа хүлээн зөвшөөрөхгүй гэсэн мэдэгдэл хийж байсан. Л.Амарсанаа сон­гууль удирдаж байгаагүй ч, тэрээр намын ажлын туршлагатай. Гэхдээ хэт хатуу, хуучны арга барилдаа үнэнч, менежерийн биш, даргын байр суурианаас асуудлыг шийдэх гэж зүтгэдэг дутагдалтай. У.Барс­болд бол сонгуулиар Н.Энхбаяртай гар нийлж ирсэн туршлагатай. Тэрээр Н.Энх­баярын УИХ-ын гишүүний хоёр ч удаагийн сонгуулийг удирдан ялуулж байв. Харин У.Барс­болд, Л.Амарсанаа нар МАХН-ын ерөн­хий нарийн бичгийн даргын суудлыг илүү сонирхож байгаа болов уу. Уг нь Там­гын газрын дарга бол сайдын зиндаатай төрийн өндөр дээд албан тушаал. Гэхдээ яг энэ цаг үед эдлэх эрх мэдлээрээ ч, захиран зарцуулах мөнгөөрөө ч МАХН-ын ерөнхий нарийн бичгийн даргынх Ерөнхий­лөгчийн Тамгын газрын даргаас илүү байх магадлалтай. МАХН-ын ерөнхий нарийн бичгийн дарга бол намын байраа босгох их бүтээн байгуулалтыг удирдана. Дээр нь хамтарсан Засгийн газрын үед УИХ дахь намын бүлэг болон танхимын сайд нарт намын бодлогоор шууд үүрэг өгөх эрх эдэлнэ. Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн компа­нийг ч удирдана. Тэгэхээр Ерөнхийлөгчийн халаасанд яваа гэх нэрсээс ганцхан Г.Шийлэгдамба л үлдэж байна. Ерөн­хийлөг­чид тууштай үнэнч явж ирсэн, замын дунд бүлэглэл фракц солиогүй, одоо ч ойр дотно зэргээрээ Г.Шийлэгдамба бол хамгийн бодитой нэр дэвшигч юм. Гол нь Г.Шийлэг­дамбатай хэр ойлголцох, гар нийлэх эрхэм МАХН-ын ерөнхий нарийн бичгийн дарга болох нь түүнийг Тамгын газрын дарга болох үгүйг шийдэх болов уу.

Л.Амарсанаа, У.Барсболд нараас гадна Т.Гантулга, У.Хүрэлсүх нарын нэр МАХН-ын ерөнхий нарийн бичгийн даргад яваа. Гэхдээ эцсийн сонголтыг намын дарга С.Баяр хийж нэг, эсвэл хоёр хүний нэрийг намын Бага хуралд оруулж санал хураал­гана. Хэнийг гэдгээ тэр эцсийн мөчид буюу санал хураахын өмнө л зарлана. Энэ нь С.Баярыг бусад улстөрчөөс ялгадаг гол зан чанаруудын нэг. Дашрамд дурдахад сон­гуу­лийн дараахь хамтарсан Засгийн газраас эхэлсэн улстөрийн зарим үйл явдлаас харвал долдугаар сарын 1-ний үйл явдал С.Баярыг улам ч хашир болгосон бололтой. С.Баярыг ам ангайтал намын ерөнхий нарийн бичгийн даргын төлөөх өрсөлдөөн дөрвөн хүнээс хоёр, эсвэл нэг болж цөөрөхгүй л байх. Ер нь бол У.Барс­болд, Л.Амарснаа, Т.Гантулга, У.Хүрэлсүх, дээр нь Г.Шийлэгдамба, энэ тавын дотроос МАХН-ын ерөнхий нарийн бичгийн дарга ч, Ерөнхийлөгчийн тамгын газрын дарга ч тодрох болов уу.

ЗАГАСЧНЫ МОРЬ УСГҮЙ

Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга бол төрийн тэргүүний ажлын албыг удирд­даг атлаа улстөрийн албан тушаалтан байдаг. Монгол Улсад Ерөнхийлөгчийн алба бий болсон 1993 оноос хойш М.Энх­сай­ханыг эс тооцвол дандаа МАХН-ын гишүүн-Тамгын газрын дарга, дэд дарга нар ажиллаж иржээ. МАХН-ын Удирдах зөвлө­лийн 21 гишүүний нэг суудал бол хэн бай­хаас үл хамааран Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын даргад зориулагдсан ногоон гэрэ­лийн суудал байдаг. Ийм шалгуураар Н.Багабандийн үед Б.Батхишиг, Н.Энх­баярын үед Т.Билигт нар МАХН-ын удирдах зөвлөлд багтаж байлаа. Дүрмийн энэ заалт, урьдын жишгийг гадныхан сайн ойлго­доггүй.

Ард түмний эв нэгдлийн бэлгэдэл болж намаасаа түдгэлзсэн төрийн тэргүү­ний ажлын албыг МАХН-ын удирдах зөвлө­лийн гишүүн удирдаж, нам бус Ерөнхий­лөгчид мөн л намын томилолттой, намын гишүүн зөвлөхүүд зөвлөдөгийг гайхдаг. МАХН-ын удирдах зөвлөлд Ерөнхийлөг­чийн тө­лөөлөл заавал байх ёстой юм уу гэж асууж байсан хүн ч бий. Жишээ нь, Манайд Ерөнхийлөгчид улстөрийн бодло­гын зөвлөх гэж бий. Тэр нь мөн л МАХН-ын гишүүн. Тийм учраас намын бодлогын зөвлөхийн үүргийг давхар гүйцэтгэдэг гэж зарим хүн шүүмжилдэг. 

Ерөнхийлөгчийг намаар дамжиж сонго­дог ч, олонхи улсад төрийн тэргүүний институц нь бүхлээрээ улстөрийн намаас үл хамааралтай байдаг ажээ.

Ерөнхийлөгч Н.Энхбаярын санаачил­гаар парламент төрийн албаны тухай хуульд өөрчлөлт оруулсан. Төрийн албан хаагч­дыг намын харьяалалгүй болгосн уг хуу­лийг ирэх нэгдүгээр сарын 1-нээс мөр­дөнө. Уг хуулиар яамдын төрийн нарийн бичгийн дарга, агентлагийн дарга гээд түүнээс доошхи бүх төрийн албан хаагчид нам бус болох учиртай. Загасчны морь усгүй гэдэг шиг санаачилсан хуульдаа Ерөнхийлөгч Тамгын газрын даргаа улстө­рийн албан тушаалтан хэвээр үлдээжээ.