“RAN” (Самуун) бол Күросавагийн уран бүтээлийн “Гуравдугаар үе”-ийн (1965-1985) сүүлчийн кино байсан. Энэ үед агуу найруулагчийн уран бүтээл уналтад орж, бүтээлдээ санхүүжилт олох бэрх болсны сацуу, нэгэнтээ амиа хорлох оролдлого ч хийсэн удаатай. Тийм ч учраас хилийн чанадаас төсвөө босгохоос өөр аргагүйд хүрч Япон, Францын кино компаниудын хамтрал дээр бүтээл өндийжээ. Киноны ерөнхий нэр, дуудлага болгон ашигласан “Ran” гэдэг үгийг цогцоор авч харвал “эмх замбараагүй байдал”, “бослого” гээд янз бүрээр орчуулж болно. Эсвэл бүр “үймэрсэн”, “будилсан” гэсэн утга ч бас агуулагдаж буй.

Оросын их зохиолч Ф.М Достоевскийн мэндэлсний 200 жилийн ой энэ онд тохиож байна. Агуу зохиолчийн мэндэлсэн ойг дэлхийн даяар тэмдэглэхээр ЮНЕСКО зарласан билээ. Энэ хүрээнд Монгол Улсад Ф.М Достоевскийн алдарт "Гэм зэм" романыг жүжиг болгон тайзнаа тавихаар РЦНК-ийн дэргэдэх Орфей театр бэлтгэл ажилдаа ороод байна. 1960-аад оны төгсгөлөөс эхлэн орчуулгын эмнэг моринд эмээл тохсон Ц.Гомбосүрэн гуай бол Ф.М Достоевскийг монгол хэлнээ буулгасан гол орчуулагч билээ. Ц.Гомбосүрэн Ф.М Достоевскийн "Агуу тавал" гэгдэх таван романыг монгол хэлнээ орчуулаад байна. Бид энэхүү хөөрөлдөөнөөрөө Ц.Гомбосүрэн гуайн номын үйлс болоод, орчуулах эрдмийн зах зухаас уншигч танаа сөхөн харуулахыг хичээлээ.

Хармсын авангард бичвэрүүд нас барснаас нь 20 гаруй жилийн дараа буюу 1960-аад онд л анх уншигчдын хүртээл болсон байдаг. Хэлмэгдүүлэлт, дайныг даван туулсан түүний цөөхөн нөхдийн нэг Яков Друскин Хармсын бөмбөгдүүлсэн байшингаас чемодантой гар бичмэлийг нь чирч гарган, 20 жил хүлээсний эцэст Францад дүрвэн гарсныхаа дараа цэгцлэн хэвлүүлсэн юм. Хармс 1970-1980 онд илүү өргөн хүрээнд уншигдан, барууны орнуудад хүртэл танигдсан байна. Түүний утгагүй дэмий, “тэнэг” гэмээр бичиглэлүүд тун ч этгээд хачин, бүр тухайн цаг үед бичигдсэн гэхэд итгэмээргүй авч одоо эргэн харахад Сталиний үеийн Зөвлөлт орны хэцүү бэрх амьдрал, өдөр тутмын улиг хоосон ахуй, ерөөс оршихуйн эрс тэс өнгийг зураглахад чухам л тохирсон хэлбэр шиг санагдана.

Шидэт реалист зохиолчийн цэвэр реалист эргэцүүлэл

Өнөөдөр үзэгчдийг хуураад хэдэн төгрөг олж болно. Үүнийгээ болж байна гэж андуураад хэдхэн жилийн дараа үзэхэд хог гэж үнэлэгдэх бүтээлүүд нийтээрээ үйлдвэрлэсээр байгаа нь гутамшиг. Урлагт үнэний хууль л үйлчилдэг. Үүнийг ухаараагүй бол юунд хүрэх вэ. Монголын кино урлагийн одоогийн байгаа нөхцөлд хүрнэ. Үүнээс илүү дордох түвшин гэж үгүй.

Орчин цагийн монгол утга зохиолын хэлийг хөгжин төлөвшихөд гол нөлөө үзүүлж, цаг төрийн хэрэгт хүчээ өргөсөн Дашдоржийн Нацагдоржийн дүрийг аль нэг мөнгөн дэвсгэрт дээр залахад буруудах зүйлгүй мэт. Нэр алдар, үйлс бүтээл нь цагийн шалгуурыг давж, хойч үеийнхээ сэтгэл зүрхийг догдлуулсаар байгаа их зохиолчоо ийнхүү мөнхжүүлэх нь хөшөөний газрыг нь булаацалдахаас илүү өнө хойчийг харсан алхам хэмээн мунхагланам.