Монгол ба Бизнесийн 99: Шинэ үеийн бизнесийн сэтгэхүй

Бизнесийн орчин бол түүхийн хамгийн хурдтай хувьсан өөрчлөгдөж буй талбаруудын нэг. Өдөр тутамд өрсөлдөөн ширүүсэж, хэрэглэгчдийн зан төлөв хувьсан, технологи бүр шинэ эринд аваачиж буй энэ цаг үед байгууллага, бизнес эрхлэгч бүрийн өмнө нэгэн ижил асуулт тулгарч байна: Яаж амьд үлдэх вэ? Яаж амжилттай орших вэ?

Өнөөдөр Монголд бизнесийн хөгжлийн тухай ярихдаа зөвхөн хөрөнгө, зах зээл, нөөцийн хэмжээгээр хязгаарлаж болохгүй. Үнэн хэрэгтээ, аливаа компанийн жинхэнэ үнэ цэнэ нь хүмүүстээ, соёлдоо, тогтолцоондоо, удирдлагадаа шингэсэн байдаг. Энэ л асуудлыг төвд нь авчирсан бүтээл бол сүүлийн үед олны анхаарлыг татаж буй “Бизнесийн 99” хэмээх ном юм.

“The Federalist Papers”-ийн сургамж ба Монголын бизнесийн орчин

Түүхийн нэгэн жишээ авч үзье. Америкийн ардчиллын тулгуур бүтээл болсон The Federalist Papers бол зөвхөн улс төрийн тухай бичвэр биш, харин тухайн цагийн шинэ төр улс байгуулах үзэл санааны “сэтгэлгээний зураглал” байсан. Энэ бүтээлгүйгээр АНУ-ын Үндсэн хууль ойлгомжгүй, бат бөх бус үлдэх байсан гэдэг.

Монголын бизнесийн орчин ч өнөөдөр үүнтэй төстэй сорилттой нүүр тулж байна. Зах зээлд өрсөлдөх чадвар сул, компанийн засаглалын ил тод байдал хангалтгүй, хүний нөөцийн тогтворгүй байдал, удирдлагын манлайллын сул байдал гэх мэт олон асуудал нэг дор давхцаж буй нь шинэ сэтгэлгээ, системтэй гарц шаардсаар байна. Энэ нөхцөлд “Бизнесийн 99” бол зөвхөн нэгэн ном бус, харин бизнесийн орчинд тавьсан оюуны толь ба замын зураг болж чадна.

Номын гурван тулгуур багана

“Бизнесийн 99” бүтээл гурван том сэдвийн хүрээнд асуудлуудыг ангилан авч үзжээ. Энэ гурван чиглэл бол орчин үеийн бизнесийн байгууллагын үндсэн тулгуур багана гэж хэлж болох бөгөөд тэдгээрийн аль нэгэнд доголдол гарвал бүхэл бүтэн байгууллага хямралд ордог. Үнэндээ хүний нөөц, компанийн засаглал, удирдлагын манлайлал гэдэг нь хоорондоо салангид бус, харин нэгэн бүхэл тогтолцооны гурван тал юм.

Хүний нөөцийн 33 сорил

Нэгдүгээр багана бол хүний нөөц. Байгууллага хүний нөөцөө зөв удирдаж чадаагүй тохиолдолд хамгийн шилдэг стратеги ч хэрэгждэггүй, хамгийн хүчирхэг санхүү ч утгаа алддаг. “Бизнесийн 99”-д хүний нөөцийн асуудлыг маш өргөн хүрээнд авч үзсэн. Ажилтны тогтвор суурьшлын хямрал, шилдэг мэргэжилтнээ тогтоон барих бодлогын сулрал, үе хоорондын үл ойлголцол, ажлын байрны стресс, цалин урамшууллын тэгш бус систем, сургалт хөгжлийн хөрөнгө оруулалтыг “зардал” гэж буруу ойлгодог хандлага гэх мэт сорилтууд өнөөгийн монгол компаниудад нийтлэг харагддаг.

Жишээ нь, олон байгууллага ажилтныг хөгжүүлэхийн оронд “солигддог нөөц” мэт ханддаг нь хүний нөөцийн тогтворгүй байдлыг улам даамжруулдаг. Гэтэл дэлхийн жишигт хүний нөөцийн бодлогыг хөрөнгө оруулалт гэж үздэг нь ажилтны сэтгэл ханамж, бүтээмж, байгууллагын урт хугацааны тогтвортой байдалд шууд эерэг нөлөө үзүүлдэг. Тиймээс энэ хэсэг зөвхөн ажилд авах, ажлаас чөлөөлөх тухай биш, харин хүний хөгжлийн цогц бодлого, байгууллагын амин сүнсний тухай өгүүлж байна.

Компанийн засаглалын 33 сорил

Хоёрдугаар багана бол компанийн засаглал. Засаглал гэдэг үгийг бид ихэвчлэн “хууль дүрэм, бүтэц зохион байгуулалт” гэж ойлгодог ч үнэн хэрэгтээ энэ нь байгууллагын дотоод амьдралын чанарыг тодорхойлдог гол хүчин зүйл юм. ТУЗ-ийн шийдвэрийн чанар, ил тод байдал, хяналтын тогтолцоо, ашиг сонирхлын зөрчил, компанийн соёлын хямрал зэрэг асуудлууд энэ баганад багтана.

Монголын бизнесийн орчинд компанийн засаглалын сул тал нь хөрөнгө оруулагчдын итгэлийг алдах, олон улсын хамтын ажиллагаанд саад болох гол шалтгаануудын нэг болж буй. “Бизнесийн 99” энэ бүхнийг нууж дарагдуулалгүйгээр ил гаргаж тавьсан нь үнэ цэнтэй. Жишээлбэл, ТУЗ зөвхөн нэр төдий хуралддаг, эсвэл гүйцэтгэх удирдлагын шийдвэрийг сохроор баталдаг байдалд олон компани өртдөг. Ийм орчинд урт хугацааны стратеги урагшлахгүй, зөвхөн богино хугацааны ашиг сонирхлын төлөө алхам хийх эрсдэл үүсдэг.

Манлайллын 33 сорил

Гуравдугаар багана бол удирдлагын манлайлал. Удирдагч хүний дүр төрх зөвхөн тушаал заах бус, харин ирээдүйг бүтээх уран чадвартай холбогддог. “Бизнесийн 99”-д манлайллын асуудлыг олон өнцгөөс хөндсөн. Шинэ нөхцөлд дасан зохицох чадваргүй байх, микроменежментэд автсан удирдлага, багийн дотоод зөрчилдөөнийг зохицуулж чадахгүй байх, инновац дэмжихээс илүү хуучин хэвшмэл арга барилд зууралдах зэрэг асуудлуудыг онцолжээ.

Монголын бизнесийн бодит жишээн дээр ч энэ үнэн. Ихэнх захирлууд байгууллагаа өөрийнхөө нэрийн хуудас мэт үзэж, бүх шийдвэрийг өөр дээрээ төвлөрүүлдэг нь бүтээлч санаачилгыг хааж боодог. Харин дэлхийн жишигт манлайлал бол бусдыг чадавхжуулах, эрх мэдлийг зөв хуваарилах, алсын харааг хамтдаа бүтээх урлаг болжээ.

Гурван багана нийлээд нэг бүхэл систем

Эдгээр гурван багана тус бүрдээ чухал боловч зөвхөн хамтдаа орших үедээ байгууллагыг тогтвортой авч явах хүчтэй болдог. Хүний нөөцийн бодлого сайн мөртлөө засаглал сул байвал компани уналтад орно. Засаглал сайтай мөртлөө манлайлал сул бол стратеги хэрэгжихгүй. Манлайлал хүчтэй мөртлөө хүний нөөцийн тогтолцоо дорой бол урам зоригтой хүмүүс удаан тогтохгүй.

“Бизнесийн 99” бол энэ гурван баганыг цогцоор нь харуулсан, өөрөөр хэлбэл байгууллага бүрийн тулгуур бүтэц, үндэс суурийг шинжлэх ухааны үүднээс тодорхойлсон бүтээл юм.

Бүтээлч сэтгэлгээ ба судалгааны суурь

Энэ бүтээлийг онцгой болгодог нэг зүйл бол зөвхөн асуудлыг жагсааж биш, харин асуултын хэлбэрт оруулан уншигчийг өөрөө эргэцүүлж, өөрийн байгууллагын нөхцөлд дүгнэлт хийх боломж олгож буй явдал юм. Өөрөөр хэлбэл, ном нь “энэ асуудал танд тулгарч байна уу?” гэж асууж, түүний хариултыг уншигч өөрөө олох ухаалаг бүтээл болжээ.

Зохиогчид болох Б.Уянга, Н.Гансүх (Ph.D.) нар бол Монголын бизнесийн салбарт бодитоор ажиллаж, өөрсдийн гараар байгууллага удирдан бүтээж яваа залуу бизнес эрхлэгчид юм. Тэд судалгааны онолыг бодит туршлагатайгаа хослуулж, зөвхөн номын өрөөний санаа бус, бодит амьдралд тулгарч буй сорилтуудыг системчилсэн нь энэ бүтээлийг үнэ цэнтэй болгож байна. Б.Уянга бол хүний нөөцийн менежмент, байгууллагын соёлын чиглэлээр олон жилийн туршлага хуримтлуулсан бол, Н.Гансүх нь (Ph.D.) удирдлага, стратегийн судалгааны чиглэлээр гүнзгий судалгаа хийж, практикт хэрэгжүүлснээрээ ялгардаг.

Монголын бизнесийн ирээдүйн гарц

“Бизнесийн 99” бол зөвхөн онолын бүтээл бус, харин байгууллага бүрд асуулт тавьж, өөрийнхөө тухай эргэцүүлэх боломж олгосон оюуны хөтөч юм. Асуудлыг нуух биш нэрлэх, хүлээн зөвшөөрөх, шийдэл хайх зоригтой алхам хийх цаг бидэнд тулжээ.

Өнөөдөр Монголын бизнес эрхлэгчдийн өмнө “Манай байгууллага яг аль асуудал дээр гацчихсан байна вэ?” гэсэн асуулт хамгийн томоор тавигдаж байна. Тэр асуултад хариулж чадсан байгууллага л маргаашийн өрсөлдөөнд ялалт байгуулна.