Тогтмол хийж ирсэн анхны наадам нь тэмдэглэгдэн үлдсэнээр 1639 оноос хийх болсон Даншиг наадам юм. Тэр жил Занабазарыг Богдоор тодруулж, Халхын шашны тэргүүнээр өргөмжилснийг тохиолдуулан Ширээт цагаан нуурт өргөннаадам зохион байгуулсныг “Даншиг өргөх наадам” гэж нэрийдсэн аж. Уг наадамд Бөх лам барилдан түрүүлж, Бонхор Донир гэх хүний морь магнайлжээ. Даншиг цааш уламжлал болсон нь Долоннуурт 1696 оноос эхтэй. Тэр жил “Түмэн эх” хэмээх уртын дуу зохиогдсоноор наадмын албан ёсны сүлд дуутай болсон байна.

Энэ бол Монголд сонгууль шударга болдоггүй нэг шалтгаан. Сонгууль шударга бус болдогийн бас нэг шалтгаан энэ. Сонгууль шударга бус болдог нөгөө нэг шалтгаан энэ байна. Монголд шударга сонгууль болдоггүйн ахиад нэг шалтгаан энэ. Монгол дахь төрийн сонгууль ерөөсөө шударга болдоггүй өөр нэг шалтгаан энэ. Сонгууль шударга болох нөхцөлгүй байдаг бас нэг шалтгаан юм даа. Сонгууль болгон Монголд булхай бузраар дүүрдэг шалтгаан олон буйн зарим нэг нь энэ дээ.

Төрд яагаад нийгмийн хамгийн адаг шаар болсон хэсэг нь очиж овооролддог шалтгааныг Фрэдэрих Хаек хачин гоё тодорхойлсон байдаг. Тэд сул дорой байдаг, нээлттэй нийгэмд амиа аваад, хүүрэн биеэ тээгээд явах чадвар мөхөс байдаг, иймээс төр рүү үхэн хатан зүтгэж түүний найдвартай нэг эрэг шураг нь болдог аж. Төрийн болон шашны ажлыг итгэл үнэмшлээрээ гүйцэтгэдэг, түүндээ мэргэшсэн үнэнч шудрага олон хүн бий. Гэтэл сүргийн дээд бүтэц болсон эдгээр инстүүцүүд дампуурсан, эв эеэ олохоо больсон, суларсан үед нь адаг шаарууд чихэн орж ирж үнэнч шудрага нэгнээ шахаж гаргана.

Өнөөдөр цаг заваа гарган манай сэтгүүлд ярилцлага өгч байгаа танд талархаснаа илэрхийлье. Эхлээд та манай уншигчдад туслах зорилгоор өөрийгөө танилцуулж өгнө үү.

Ардчилсан хувьсгал Монголд өрнөөд 25 жил болж байна. Үе гэсэн ойлголт бий. 25 жил нь хүний нэг үе болох юм. Өөрөөр хэлбэл манайд ардчилалын бүхэл бүтэн нэг үе солигдож байна. Гэвч хараахан түүх болоогүй. Алив түүхэн факт түүх болохын тулд хэдэн үе дамжсан байх шаардлагатай. Ойроос бол үйл явдлын жинхэнэ үр дүн, олон тал, нөлөө, үүрэг тодорч амжаагүй байдаг.

Ардчилсан нам том сорилтын өмнө ирлээ. Бид өнөөдөр сонголтгүй шахам болсон мухардлын ирмэг дээр зогсож байна. Эндээс цааш уналт л байхаас сорилт гэж тулгарахгүй.