Шинэ Монголын түүхэн дахь Монголын армийн хамгийн өндөр ач холбогдолтой үйлс нь 1945 оны чөлөөлөх дайнд Монгол улс оролцсон явдал юм. Германы нацизм, Японы милитаризмыг ялан, хүний түүхэн дахь хамгийн цуст дайныг эцэслэсэн энэхүү түүхэн баатарлаг үйлсээр энх тайван тогтоосон явдалд Монгол улс оролцсоноор өөрийн тусгаар тогтнолыг даян дэлхийд хүлээн зөвшөөрүүлэх үүд хаалга нээгдсэн билээ. Чөлөөлөх дайнаас хэдхэн сарын дараа мөнхийн хоёр аварга хөрш болох Зөвлөлт холбоот улс ба Бүгд найрамдах Хятад улс нь Монгол улсын тусгаар тогтнолыг хүлээн зөвшөөрсөн юм.

Английн орчин үеийн утга зохиолын сод төлөөлөгчийн нэг Сомэрсэт Моэм (1874 - 1965). Роман, жүжиг, өгүүллэг олныг туурвисан Моэмийг бичлэгийн хэлбэр өгүүлэмжээр нь "Английн Мопассан" гэдэг байсан.

Манай Заволжье мужид садар самууны хэргээр эмэгтэйчүүдийг нүцгэлж, давирхай түрхсэн биед нь тахианы зумласан өд цацаж, гудамжаар ингэж чирч явдгийг би мэднэ. Зарим нэг сүрхий нөхрүүд эсвэл хадмууд садарлагчийг зуны цагт нүцгэн биеийг нь бурмаар шаваад, шавьжинд идүүлэхээр модонд хүлдгийг би мэддэг. Садар эмийг хүлж шоргоолжны үүрэн дээр суулгадаг ч гэж бас сонсож байсан. Бичиг үсэггүй, ичгүүр сонжуургүй, жөтөө, шунал тачаалаасаа болж чоно шиг зэрлэгшсэн хүмүүсийн хувьд энэ бүхэн боломжтой гэдгийг харсан хүн нь би байна.

Польшийн зохиолч Марэк Хласкогийн “Үүлэнд хөвсөн анхны алхам” бүтээл нь ХХ зууны Европын утга зохиолын шилдэг өгүүллэгүүдийн нэгэнд тооцогддог. "Үүлэнд хөвөх" гэсэн хэлц нь бодит байдлаас салж, мөрөөдөлдөө живэх гэсэн утгатай. Энэ бол хүн эргэн тойронд юу болж байгааг үл анзаарч, амьдралын талаархи санаа бодол нь бодит байдлаас салах төлөв.

The events of 1921 were told to us by the Russians in 1955. The poor Mongolians learned what happened when the USSR Academy of Sciences published a book called "History of the Mongolian People's Republic ." Our generation took exams on this history and grew up memorizing it. Looking back, I realize that it was all a lie. As the great Tsetserun said, "If you don't know your history, someone else will."

Польшийн зохиолч Марэк Хласко (1934-1968) нь богино өгүүлэл, туужийн том мастер байсан. Ердөө бага сургууль төгссөн (манай Чойном шиг) жолооч мэргэжилтэй тэрээр хорь гаруйхан насандаа дайны дараах залуусын шүтээн болон тодорсон. Гэвч Польшийн коммунистууд үзэл суртлын хувьд шахах болсонд (бас Чойном шиг) тэрээр гадаад эхнэрээ даган түр хугацаагаар Герман руу гарчээ. Эргээд эх орондоо буцаж ирэх гэсэн боловч хүлээн авсангүй, дөнгөж гуч гаруйхан насандаа хүний нутагт өөд болжээ.