XIII зуунд монголчууд өнөөгийн Израилийн нутаг, Газын зурваст байлдаж явжээ. Ялагдашгүй гэсэн домог нэр сүртэй 50 жил явсан Монголын арми анх удаа энд ялагдал хүлээсэн юм. Хэдийгээр Айн Жалутын тулалдаанд хэн ялсан яландсан нь нийт дайны утгаараа стратегийн ач холбогдол шалихгүй байсан ч энэ байлдаан “ертөнцийг байлдан дагуулагч” монгол цэргийн нэр сүрд ихээхэн харшлалтай явдал болжээ.

Мад тавьсан нь 1998 онд Засгийн газраас банк санхүүгийн системд үндсэн өөрчлөлт оруулж реформ хийсэн. Гэвч үүнийг сөрөг хүчин улс төрийн хэрүүл болгож баахан шуугиан үүсгэж билээ. Асуудлыг тайлбарлах гэж зөндөө оролдсон боловч шуугианыг улам гааруулахаас өөр үр дүнд хүрээгүй.

Тэр үед хувьсгалын хамгийн шуугиантай, олны анхаарлыг татсан уриа нь “Манж нарыг үлдэн хөөе”, “Дундад гүрнийг сэргээе” гэсэн үгс байсан Нэг л үгээр Синьхайн хувьсгал нь “Дайчинго гүрнийг устгаж хань үндэстний Жунго гүрнийг сэргээн байгуулья” гэсэн бараг ганц зорилго чиглэл дор нэгдсэн байлаа. Бодит үнэн бол Манж Чин гүрнийг залгамжлана гээгүй, харин тэдний дарлалыг зогсоож төрийг нь унагаж, өөрсдийг нь хөөн явуулаад жинхэнэ хань үндэстний төр улсаа байгуулна гэж байсан. Манжийн төр үүсэнгүүтээ Юань гүрнийг залгамжлан гарч ирлээ гэж тунхаглаж байсан бол, Синхайн хувьсгалаар гарч ирсэн Хятадын бүгд найрамдахчууд өөрснийгөө Мин гүрнийг залгамжилж байна хэмээсэн. Хятад даяар манж нарыг ялгаварлан гадуурхах явдал маш түгээмэл болсноор олон манж хүн угсаа гарвалаа нуух, хятад нэр авах, угсаа нэгт манжуудаасаа харилцаа холбоогоо таслах, нуугдмал амьдралаар амьдарч эхэлсэн.

Завханы Дөрвөлжин суманд хэн нэг нь канола тариалж эхэлжээ. Монголоор юу гэдэг юм бол, нэгэн сортын рапс гэх ургамал.

Оны өмнөхөн Монгол төрийн тулгын гал бадраах ёслол Төрийн ордонд боллоо. Төр түшигсэд маань сувенирийн хүүхэлдэй шиг өнгө алаглуулан ирж. Төрийн их галын өмнө ээлжлэн сунаж хэвтэн духаараа шалыг нь түк хийтэл мөргөх нь бахархмаар ч юм шиг.

Ардчилал гэдэг бол нийгмийн төлөв байдлыг толорхойлсон ухагдахуун. Түүнээс төгс ардчилал, хуурамч ардчилал, хяналттай ардчилал, хэтэрсэн, ардчилал, жаахан дутуудсан ардчилал гэсэн ойлголт үгүй. Нээлттэй нийгэмд хүмүүс бага багаар дасан зохицдог алгуур процесс болохоос, ардчилсан боллоо гээд маргаашаас нь хөлөөрөө толгой хийгээд явдаггүй. Ардчилсан нийгэм өөрөө иргэдээсээ ухамсарт төлөвшил шаарддаг. Энэ нь нийгмийн гишүүдээс урт удаан хугацааны тэсвэр тэвчээр шаарддаг. Ардчилсан тогтолцоо нийгмийн гишүүн болгонд өргөн бололцоо олгодог болохоос эмчилгээ тэжээлийн сувилалын газар биш. Ардчилал бол бололцоо болохоос баталгаа биш. Ардчилал бол духан дээрээ бичиг наагаад Вашингтон руумагтуулах гэж гүйдэг ухуулах хуудас биш, аажмаар төлөвшин тогтох процесс. Ардчилал нь мөнгө цаас гуйх эрхийн бичиг биш, нийгмийг төвөгтэй хэцүү ч бат бэх аз жаргал руу хөтлөх зам харгуй. Ардчилал бол хоол булаацалддаг газар орон биш, иргэн нэг бүрийн нийгмийн өмнө хүлээх ухамсартай хариуцлага.