“Цаазаар авах ялын тогтоол боодол, боодлоороо асгарч байлаа, огт гэм буруугүй хүмүүс, өвгөд, эмгэд, балчир хүүхдийг буудаж байна.

АНУ-аас газар нутаг, засаг захиргааны бүрэн бүтэн байдлыг хадгалах үндсэн дээр их гүрнүүд ижил нөхцлөөр Хятадад нэвтрэх тухайд явуулсан «нээлттэй хаалга»-ны бодлого 1945 оны холбоотон гурван гүрний тэргүүн нарын Ялтын бага хурлын үеэр байгууласан нууц хэлэлцээрээр Гадаад Монголын (БНМАУ) status quo-гхүлээн зөвшөөрснөөр төгсгөл болсон юм.

Миний эгэл бус түүхийн нэгээхэн хэсэг өмнөх тэр нийгмийн маань нуралттай цаг хугацааны хувьд салшгүй холбоотой. Тэгж нурсанд нь харамсаад явдаггүй учраас л доорхи түүхийг илэн далангүй, айж эмээлгүй, бүр бахархалтайя бичиж байна. Тэгэхдээ нөгөө ”Гашуун үнэн” гэдэг тодотголоо дахиад л бичсэндээ наах гэж байна.

Хонконг, Сингапурын туршлага. Би бүр онцолж байна. Голд орсон сургамж гэе. Улс орон хөгжихөд боловсролгүй иргэд л саад болно. Боловсролын хүртээмж сайн байж болно, чанар нь маш хангалтгүй байвал улс орон сөнөх нь тэр!

Анх удаа БХЯ-ны сайдын шалгалтаар 1981 оны хавар, 4 дүгээр сард Налайх дахь ар талын гарнизон дээр ажиллав. Сайдын шалгалт гэдэг нь өвөл-сургуулийн жилд цэрэг, офицеруудад заасан улс төр, байлдааны бэлтгэл хичээлийг дүгнэж байгаа хэлбэр нь.

Сэдвээ илүү нарийсгаж, Монгол Улсад шинээр буй болсон «байгалийн хөршүүд», их гүрнүүдийн халхавч «тоглоомын улс»-уудын өөр хоорондын ялгааг дор өгүүлье. Энэ түүхээс үзвэл Монгол нь хэд хэдэн “гуравдагч хөрш”-тэй зэрэгцэн оршиж байсан болж таарна.