Би ч мунхаг хүн дээ. Өвөг дээдэс удам судраа мэдэхгүй. Мэдье ч гэж санадаггүй байж. Яг үнэнийг нь хэлэх юм бол өвөг дээдэс удам судраараа бахархаж болохгүй болтол нь бидний үеийнхний тархийг угаачихсан юм. 1921 оноос урагшаа Монголын бүх түүх бараг байгаагүй гэдэгт одоо хүртэл итгэж явдаг.

Бид бие биенээрээ бараг бахархдаггүй. Аягүй бол нэг нэгэндээ атаархаж хорсч энд тэнд муулна гээч. Энэ нь хүн төрөлхтний зан юмуу зөвхөн монгол хүний ариншин юмуу бүү мэд. Олон хүн эсэргүүцнэ байх ойрын үед хамийн мундаг судалгаа хийж бас хамгийн сайн судалгаагаар өгүүллээ бичиж байгаа нь миний нөхөр судлаач Д.Ганхуяг юм.

Орос улсын цагаан хааны ба түүний Засгийн газрын дэмжлэгтэйгээр Монголын автономит эрхийг тунхаглан зарласан цагаас хойш Оросын Засгийн газрын эзлэн түрэмгийлэх зорилго хийгээд ард иргэдийнхээ нийгэм, эдийн засгийн төвшинг дээшлүүлж эс чадсан феодалын хэмжээгүй эрхт ёсны байгуулал нь Монголын ард түмэнд хөнөөлт шинжтэй болохыг мэдсэн хэсэг хүн монголчуудын дотор байсан билээ.

Коминтерний элдэв хавчлага мөрдлөг дор Монгол төрийн Ерөнхий сайдын албыг зургаан сар хашсан Бодоо төрийн ажлаас халагдах өргөдлөө өглөө. Коминтерний алан хядагчдын үндсэн нэг арга бол төрийн албанаас халагдах өргөдлийг нь өөрөөр нь өгүүлдэг юм. Дараа нь өөрийн буруугаа өөрөө хүлээж өөрийгөө илчлэх.

Монголчууд 1911 онд олж авсан үндэснийхээ тусгаар тогтнолыг өөрсдийн зохиосон Үндсэн хуулиар баталгаажуулж чадалгүй явсаар 1921 онтой золгосон нь өөрийн шалтгаантай. Богд хаант Монгол Улс Үндсэн хуультай улс орон болох талаар гар хумхин суусангүй. Дэлхийн улс орнуудын үндсэн хуулийг сайтар судалсан баримт олон байсныг эрдэмтэд нотолдог.

Хэдхэн хоногийн дараа над мэтийн архаг тамхичдад бохирлох газар олдохгүй болно. Нэгэнт л хууль бол хууль хэрэгжиж л таараа. Монголд битгий хэл дэлхийд тамхичдын орон зай хумигджээ. Арваадхан жилийн өмнө хаа л бол хаа тамхичдын утаа, нус цэрэнд заваарсан Хятадын хотуудад хүртэл тамхины хууль үйлчилж цэмцийгээд явчихлаа. Гэвч ...