Түүхийн шинжлэх ухаанд “Түүх бичлэг” гэж бас нэгэн том цар хүрээ бүхий маш чухал, аягүй бол тэргүүлэх ч байж магадгүй салбар бий. Түүх бичлэг нь тодорхой үе, салбар, газар орны цэдгийг сонгон олон түүхчдийн бүтээлүүдийг цуглуулан “оёж” нэг системд оруулаад нэгдсэн дүгнэлт, гаргалгаа өгдөг ухаан. Түүхийн шинжлэх ухааныг өөрийг нь судалдаг ухааныг Historiography гэдэг ч гэж тайлбар тольд “тайлбарлах” юм билээ. Миний бүтээл бол Монгол түүх хэмээх түүх бичлэг болой. Энэ удаагийн (энэ сүүлчийнх нь байх) дөрөв дэх хэвлэлд олон бүлгийг тэр чигээр нь шинэчлэн зассанаас гадна нэлээд бүлгийг цоо шинээр бичлээ. Харьцуулахад анхны хэвлэл 500 хуудастай 445 эшлэлтэй байсан бол энэ дөрөв дэх хэвлэл 1 300 орчим хуудастай 2 000 орчим эшлэлтэй болжээ.

Эртний хадны зураг буюу петроглиф гэдэг нь давтах, сийлэх, зүсэх, төнхөн зорох, хусах, үрж зүлгэх зэрэг аргаар хадны гадаргуунд уран дүрс, загвар, тэмдэг үлдээснийг хэлнэ. Эдгээр аргаар урласан ховил, дүрслэлүүдийг будаагүй буюу будаг хүргээгүй байдаг.

Нүдээ аниад “хил хязгааргүй уудам” гэж ямар хэмжээ болохыг төсөөлөх гэж оролдож байсан уу? Аль эсвэл манай орчлон бий болохоос өмнө ер нь юу байсан тухай ч юм уу, гэрлийн хурдаар нисэх ямар болохыг, бас “хар нүх” рүү шагайвал юу харагдах тухай бодож байсан уу?

XVIII зууны дундаас гарч ирсэн шинжлэх ухааны баримтуудаас үзвэл дэлхий урьд төсөөлж байснаас хамаагүй хөгшин гэдэг нь илэрхий болжээ. Энэ бүхэнд геологийн ухааны оруулсан хувь нэмэр их боловч дэлхийн насыг тогтоох гол түлхүүр нь эцэстээ физик болж таарсан юм.

Миний хувьд 1969 он хөл алдам намаг шиг санагддаг юм. Алхах бүр гутал сугарчих шиг болж, нүд алдам намаг дундуур туучиж, хүмүүсийн бараа сураггүй энэ хүйтэн хөндий орчинд өдөр хоногийг ганцаар туулж явлаа.

Цар хүрээний хувьд өргөн хэдий ч нарийн мэдээлэлтэй Үндэсний газарзүйн нийгэмлэгийн энэхүү Дэлхийн түүхийн альманах-т эрт үеэс эдүгээ хүртэлх хүн төрөлхтний түүх бүрнээ багтжээ. Эрин үеүд хийгээд иргэншлийн түүхийг тод томруун цэгцтэй байдлаар хүүрнэж, харахад хялбар, дэс дараатай эмхэлсэн энэ бүтээлийг та сэтгэл догдлон уншаад, ахин дахин лавлан харах нь магад.