Стивен Хавкинг гээд нэг лаг Английн эрдэмтэн байдаг. Бараг 70 хүрэх гэж яваа хүн ш дээ. Ертөнц огторгуйд байдаг хар нүх гэгчийн тухай австракт маягын физикийн онолуудыг тогтоож хичнээн ч их ном дэвтэр бичсэн юм бүү мэд. Нөгөө алдартай Нобелийн шагналаас л бусдыг нь бүгдийг нь тэр  цуглуулгандаа аль хэдийн аваад нэмчихсэн. Гэхдээ энэ нөхөр бол ALS (amyotrophic lateral sclerosis) гэгч айхтар өвчтэй гар л даа. Залуудаа бол зүгээр байсан гэж байгаа. 20 гараад л яг согтуу хүн шиг найгаад тэгшхэн явж чадахаа больсон гээд байгаа юм. Гэхдээ манай хүн дандаа архи уудаггүй байсан байх л даа. Анхандаа өөрөө мангар болж байж магадгүй гэж жоохон айгаад гений хүмүүсийн өгдөг Менса шалгалтыг хүртэл өгч байж өөрийгөө тайтгаруулж байсан юм байх. Сүүлдээ өвчин нь хүндэрээд авах юм байхгүй болсон л доо. Хөл гар нь огт ажиллагаагүй болоод бүр ярьж ч чадахаа байсан. Тэгсэн ч гэсэн ахын толгой нь цоо эрүүл ажиллаад л байсан байгаа байхгүй юу. Одоо бол манай хүн робот шиг бүр аймаар түрдэг тэргэн дээр суучихсан бас яриаг нь компютер орчуулаад нөгөө Холливуудын кинонууд дээр гардаг харь гаригийн бачка нар шиг. Үнэн сүртэй! Сүүлийн үед Стивен бол хүн төрөлхтөний түүхэнд ховорхон тохиолдох гений эрдэмтэн гэхээсээ илүү өөрийг нь тахир дутуу болгосон өвчинг давж гарч чадсан нэгэн гэдгээрээ илүү их олны танил болсон гэж хэлж болно.

Монголын хамгийн алдартай гето бол 3 ба 4-р хороолол юм. Тэнд бага насаа үдсэн над шиг гарууд бол амьдрал ямар байсныг мэдэж л байгаа. Манай байрны оройлцоо нэг мэдрэл муутай Оргил гээд гар амьдардаг байж билээ. Одоо бодоод байхад сэтгэцийн удаашрил буюу аутистик (autistic) маягын өвчтэй нөхөр байсан байх гэж бодоод байгаа юм. Данхайсан том биетэй мөртлөө үүд нь... үүд нь... гээд л бөгсөө алгадаад машин болж тоглоод жоохон хүүхдүүдтэй нийлээд байдаг. Тэрийг нөгөө манай байрны хулигаанууд нь болохоор бас зүгээр байлгахгүй. Худлаа явуулаад тэрийг очоод дэгээдээд унагачихаад ир, тэр охины үсийг зулгаачих гээд л хэлэхэд нь цаад мангар нь дуулгавартай гүйж очоод яс тас гүйцэтгэнэ. Хэргийн эзэд нь болохоор Оргилыг харж шоолон бахаа ханатал хөхрөлдөн бөөн кайф авч байнаа тэнд. Зайлуул нөгөө Оргил тэгж байгаад нэг мэдэхэд алга болсон байсан. Дараа нь сураг сонсоход гэрт нь гал гараад өөрөө дотор нь угаартаж үхсэн гэж сонссон. Үнэн худлыг нь бол мэдэхгүй.

Хэдэн жилийн дараа би их сургуульд орчихсон хичээлдээ хороололын автобусанд зүүгдэн байж ирж буцдаг байлаа. 90-ээд оны эхний хэдэн жилүүдийг л яриад байгаа хэрэг ш дээ. Тэр үед моодонд ороод одоогын бацаануудын хэлдэгээр од болчихсон байсан нэг гар бол цэргийн шенель өмсөөд офицер маягын малгай толгой дээрээ тавьсан нэг мэдрэл муутай гар байж билээ. Бодоод байхад тэр нийтийн автобусаар зугаалах дуртай байсан юм шиг байгаа юм. Автобусанд байгаа хүн болгоныг хөгжөөж өгнөө болоогүй тэр чинь. Хайл Гетлер ! гэж ирээд л бас  өдрийн сонинг буруу харуулж байснаа харийн хэлээр уншиж гарна ш дээ. Бас л сэтгэл мэдрэлийн Шизофрино (Schizophrenia) маягын өвчтэй бидний дунд амьдрах гэж зовж байсан нэгэн. Хүн ихтэй газраар яваад л мэдрэлтэж байвал өөрт нь сайхан байдаг байсан юм болов уу даа. Тэр гар бас л сүүлдээ харагдахаа больчихсон байсан бодвол өдийд мажийгаад өгөө биз дээ. Монголын хамгийн өрөвдөлтэй нийгмийн эмзэг хэсгийн төлөөлөгчидийн нэг нь л байсан байгаа байхгүй юу.

Бид нийгмийнхээ эмзэг хэсгийн гишүүдийг харж хандъя гэж худлаа ярих дуртай. Харж хандаж байгаа нь энэ гээд л энд тэндгүй туг лоозон барьж давхин телевиз радиогоор л том том хуцна уу гэхээс яг тулахаар нөгөө эмзэг гэж дуудаад байгаа бүлэгт нь хэн хамаарагдаx вэ гэдгээ хүртэл мэдэх хүн бидний дунд бараг байхгүй. Тэтгэвэрийн хөгшид, бэлэвсэн ба өрх толгойлсон хүүхнүүд, гудамжны хэдэн хүүxдүүдийг л байн байн дурдаад байхаас биш жинхэнэ эмзэг бүлэгийнхэн гэж хэлж болох тахир дутуу болон мэдрэлийн согог гажигтай иргэдээ бол Монголчууд бид огт мартаад нөгөө жонxуурсан лавшаатайгаа холиод идчихсэн гэж хэлж болно. Сүүлийн үед хараад байхад бол бид нар бүүр тахир дутуу иргэд байхгүй дэлхий дээрх цорын ганц улс шиг л аашилдаг болчихсон ш дээ. Санаа амар даа зүгээр. Чихээ таглаад нүдээ аниад шууд урагшаа!

Дахиад нэг түүх энд бичиж та нарыг залхаах уу? Бас л 20-оод жилийн өмнө юм байна. Хонхны баяраа тэмдэглэж байсан мань мэтийн нусгай хэдэн бацаанууд “Зайсан Толгой” дээр гарчихсан салхи залгиад зогсож байсан байхгүй юу. Тээр доороос шатаар нээх том пөөдийсөн юм хөдөлж ядаад байхыг маниус харчаад шоолж бөөн инээд. Ойртоод ирэхээр нь харсан чинь нэг залуу суунга өвчтэй эцэгээ нуруундаа үүрчихсэн хөдөлж ядаад шатаар өгсөж байсан нь тэр. Зайлуул хөдөөний залуу бие муу суунга өвчтэй аавдаа хот үзүүлэнгээ Зайсан дээр нэг гарчихъя гээд зүтгэж явсантай нь таарсаныг дараа нь л нэг юм бид ойлгосон. Ичиж үхэхээ шаxсан хэдэн амьтад хэрэггүй гээд байхад нь зүгээр зүгээр гэсээр байгаад аавыг нь хамт өргөөд доош буухад нь тэр залууд тусалж билээ.

Урагшаа гүйлгээд өнөөдрийн Монголд аваад ир. Хаа сайгүй л том орон сууц, орд харш, ба хөшөө цогцолбор. Хөгжиж байнаа бид нар ёстой хөгжиж байна тийм үү?

Ганц юм асууя даа та нараас ингэхэд... болохуу?

20 жилийн өмнө тэр надтай таарсан залуугын эцэг нь өнөөдөр азаар амьд байлаа гэж бодъё. Тэгвэл тэр хүний амьдрал өнөөдөр хуучнаа бодвол харьцангуй дээрдсэн байж чадах болов уу ер нь?

Ядаж л нөгөө агуу Чингисийн хөшөөний өмнө нь очоод зургаа авахуулах гээд оролдвол заавал хүүгийнхээ нуруунд зүүгдээд тэр олон шатаар мацуулах хэрэг байхгүй биз дээ арай ч дээ?

Өө тийм үү... Ёстой шог ш дээ тэгж байгаад...

Манайхан нөгөө өндөр том хөшөө барихдаа хажуугаар нь налуу хашлагтай зам тавиад хөл гар муутай иргэдээ тэргээр түрээд гаргах аргаа дахиад мартаж дээ тиймээ...

Ингэхэд нөгөө хэдэн сохор Монголчууд маань өнөөдөр яаж амь зууцгаадаг бол?  За тэр айхтар ажил төрөл хийж гийгүүлээд явдаггүй юмаа гэхэд энэ олон шинэ баригдсан өндөр байрнуудын лифтенд ороод 6-р давхарт нь гаръя гэвэл заавал казинод орчихсон юм шиг баахан коноп дарж азаа үзэxүү тээ?  Азын есөн давхарт гараад доошоо гурван давхар уруудах уу эсвэл ёроолын хоёр дээр бууснаа дээшээ дөрвөн давхар алхах уу?

Би гадаадад бол яаж иймэрхүү юмыг зохицуулдагыг харсан л даа...  Албаар энд ярьж дурсахгүй байгаа юм. Монголчууд чинь өнөөдөр лаг болчихсон гээд л энд тэнд ярьж бичээд байгаа биз дээ тээ. Тэгээд ч бид нэг үеэ бодвол хэн нь хэнээсээ ч дутахгүй гадуур дотуур их тэнэдэг болсон болохоор өөрсдөө энд тэнд явахдаа юм яаж ажилладагыг энд надаар хэлүүлэлтгүй мэдэж байгаа байлгүй дээ. Зүгээр харьцyулаад нэг харчихаарай л гэж гуйя даа тиймээ.. өөр юу гэж хэлэхэв.

Маниус чинь нөгөө лаг дээд тэнгэрээс заяатай, бөгсөндөө хөх тамгатай, толгойдоо улаан залаатай гарууд ш дээ тиймээ!  Бусдыг бодвол цөөхүүлээ учир бие биедээ их өрөвчхэн ханддаг уужуу сайхан сэтгэлтэй энэ тэр гээд хуцаад байдаг биз дээ тиймээ. Тийм л лаг юм бол тэгээд нэг нэгнээ харж үзэхэд яадаг юм. Худлаа л байхгүй юу даа...  Харж үзэж байгаа нь энэ гээд баахан архины мөнгө л тараахаас биш хэзээ л бид нар сохорсон нэгнийхээ хармайг нь суйлахгүй сугадаад зам хөндлөн гаргаад өгч байлаа даа. 

Нийгэм хөгжих тусмаа хамгийн хүч дорой нэгнээ харж үзээд эхэлдэг. Төмөр ба Түүний Нөхдүүд шиг нэг өдөр бөөнөөрөө пижигнэж очоод түлээгий нь хагалж өгөөд ч юмуу усыг нь зөөж хэнхэглэж байснаа маргааш нь мартахыг энд хэлээд байгаа юм биш л дээ. Таxир дутуу нэгнээ заавал тэгж мууг нь үзэж хүний гар харуулаад байлгүй шиг бие даан амьдрахад нь туслаад өгөхийг л яриад байгаа хэрэг. Түрдэг тэрэгтэй суунга гар бол хэнээр ч түрүүлэлгүй дэлгүүрээс очоод идэх хоолоо худалдаж авчихаад байдаг бол ёстой болж байна. Хараа муутай сохор залуу өнөөдөр их дээд сургуульд сураад эрдэмтэн болж гийгүүлдэггүй юмаа гэхэд өндөр байшин дотор төөрөлгүй орж гараад байдаг бол бас л болж байна.

За тэр залхуугаасаа болоод тоолж уншиж чадахгүй байгаа нэг нь бол яая гэх вэ...  Тэгээд л нөгөө замаа шүүрдээд өнөө маргаашаа өнгөрөөгөөд явж байна гэж бодохоос. Харин нөгөө жил болгон мэдрэлийн 70 төгсдөг хэдэн мянган иргэдээ бид хааш нь хийгээд алга болгоод байнаа. Арай бүгдийг нь “Шар Хаданд” аваачаад хүзүүгээр нь нохой шиг төмөр орны толгойноос уячихаад хориод байгаа юм биш биз дээ. Миний ойлгож байгаар бол мэдрэлийн 70 төгссөн л бол сонгох ба сонгогдох эрхийг нь хасна гээд энд тэнд заачихсан юм бол алга л байна лээ. Халxын хавтгайд л мэндэлсэн бол тэд бидний адил тэгш эрхтэй Монголын иргэд гээд нөгөө Үндсэн Хуульдаа заачихсан байх шиг байсан. Би заримдаа боддог юм. Манай байрны мэдрэл Оргил хэнд саналаа өгч байсан болоо л гэж...  За за учирыг нь та нэр тэгээд өөрсдөө олох юм байгаа биз.  Мэдрэлийн 70-ын гарууд суга үсрээд цөмөөрөө гудамжны зургаан баагийтай нийлээхээрээ76 ч болох юм билүү тийм биз дээ...

Дамбийжаа

Жиш:  Миний нийтлэлийг уншиж фактыг алдааг олон коммент үлдээсэн уншигчиддаа талархаж байгаагаа илэрхийлье.