Ахмад настны тэтгэврийг нэмэх байсан, эмзэг бүлгийн халамжийг сайжруулах бай­сан мөнгийг навс навс хасаж нэг оронд орсны төлөө гар цайлгах болов.

Төрийн албан хаагчдын цалинг нэмэх байсан, улаан буудайн үнийн зөрүүнд нө­хөөс хийж талх, гурилыг хямдруулж болох байсан бум буман төгрөгийг ийш нь татаж нэг хөнжилд унтсаны гавьяаг мялаахаар болов.

Хүмүүс юунд соргог бай­даг вэ гэхээр мөнгөнд соргог байдаг. Орон даяар гэрлэх хөдөлгөөн өрнөлөө. Орон бүхний пролетари нар, гэр­лэгтүн. Залуус "хоёулаа гэр­лээд таван зуун мянгаа ху­ваах" хөдөлгөөнд орлоо. Дараа үеийнхэн гэрлэнэ гэ­хэд "урьд нь хүнтэй сууж байгаагүй хүн олохуйяа бэрх" болов. Хүний амьдралын нандин зүйлсийн нэгийг гу­таав. Замбараагүй явдалтай ямар ч субъект өөрийгөө "Найз нь мөнгөний хэрэг болоод л хүнтэй гэрлэж байс­наас биш уул нь ариун хэвээ­рээ яваа юм шүү" гэж ярих болох нь. Замбараа алдсан гэрлэлтийг зохицуулах гэж ядсан удирдагчид "Хөгшин хүн гэрлэвэл мөнгө өгөхгүй" , "анхны гэрлэлтийг л нам засаг дэмжинэ", "Хүүхэд гаргачи­хаад гэрлэвэл хүчингүй" гэх­чи­­лэнгийн марзан юм сэдэж үзэв. Өнөөдөр Монголд бай­гаа жинхэнэ айл өрх, бүрт­гэлд байгаа айл өрх хоёрын хоо­ронд тэнгэр газар шиг зөрүү гарлаа. Дээр үед мал ний­гэмч­лэхэд тэгсэн юм гэнэ лээ. Нэг айлд төдөн мал үлдээгээд үлдсэнийг нь ху­раана гэхээр хүмүүс өмчөө хамгаалахын тулд үр хүүхдээ яаран яаран айл болгож, мал идээгээ хувааж байсан гэдэг. Дараа нь картын барааны жилүүдэд "өрхийн хөөсөн өсөлт" болжээ. Хэд хэдэн карт олоод гэр бүлдээ ахиухан гурил, архи авах гэж тэр.

Мөнгө нэхэж шарлаах "гэрлэгчдийн дарамт"-д орж, бай­гаа мөнгөө тараасан Одон­чимэд сайд нь төсвийн мөнгө буруу зарсан хэргээр огц үсрэв.

Харин Монголын хүүхэд бүр арав байтугай мянган төгрөгийг хэл амгүй, шудар­гаар тэгш хүртлээ. Хүүхдийн оронд том хүн орох юм уу, мөнгө авахын тулд хүүхэд болох боломжгүй аж. Бодитой амлалт ба сонгогчдыг хуурах гэсэн хоосон амлалт хоёрын ялгаа ба үр дагавар ийм юм.

Хоёр. Болд ингээд байхымаа

Ардчилсан нам энэ жил ард түмэндээ эрдэнийн хувь хүртээхээ тунхаглалаа. Улс үндэстэнд өөрийн үнэ цэнэ байдаг. Монгол оронд одоо илрээд байгаа байгалийн баялаг нь хүн ардаа элбэг хангалуун амьдруулахад өл­хөн хүрэлцэх аж. Ер нь мөнгө, баялаг бол аз жаргалд хүргэх түлхүүр гэхээсээ илүү "жаргаж чадах эсэх"-ийн шал­гуур байдаг. Манайхан нэг үетэй мөнгөтэй хүн муухай, мөнгө хүнийг муухай болгодог гэж суртчилж ирсэн билээ. Үнэн хэрэгтээ мөнгө хүнийг муухай болгодоггүй, харин мөнгөтэй болохоороо "хүнээ байж" муухай болчихдог хү­мүүс бишгүй байдаг аж. Яг үүн шиг баялагтай болохоо­роо баларчихдаг улс ч зөндөө аж.

Ардчилсан нам Монгол Улс том шалгуурын өмнө ирснийг харсан юм. Ингээд нэг талаасаа улсынхаа бая­лаг, ашигт малтмалыг нийт ард түмнийхээ хяналтад байл­гая гэж байна. Тэгээд түүнийхээ хувь хишгийг ард олондоо түгээж, нийтэд нь амьдралыг нь тэтгэе гэсэн байна.

2004 онд байгуулагдсан эвслийн Засгийн газарт орсон ардчилсан хүчний цөөхөн хүний нэг Лу.Болд. Манай улсын улс төр, санхүүгийн ертөнцийн томоохон зүтгэл­тэн энэ хүнийг Элбэгдоржийн засгийн газар Ашигт малтмал газрын тосны хэрэг эрхлэх газрын даргаар томилжээ. Эх орныхоо эрдэнэс баялгийн савыг дөрвөн жил хариуцан ажилласан энэ зүтгэлтэн "Баян монгол" хөтөлбөр бо­ловсруулжээ. Болдынхоор бол монгол хүн болгон ком­панийн эзэн болох юм байна. Түүний санаа маш энгийн. Манай орны стратегийн нөөц ордуудыг нийлүүлээд том компани, корпораци болгоно гэнэ. Энэ боломжтой. Тэгээд түүнийхээ өмчийн 51-ээс дээш хувийг бүх ард түмэн­дээ хувьцаа болгоод өгье гэнэ. Оновчтой санаа. Удир­дах зөвлөлийг нь ерөн­хий­лөгчөөр томилуулахгүй, Их хурлаар батлуулахгүй. Нэг сайн эх оронч инжэнээр энд байна, өөр нэг сайн эдийн засагч тэнд байна гэхчилэн­гээр албан тушаалын хор­хойтнуудыг цуглуулахгүй. Ха­рин яг парламент шиг аймаг орон нутаг хот хорооноосоо ТУЗ-ийн гишүүдээ сонгоно гэж байна. Шударга арга шүү. Тэгээд өдөр тутмын удирд­лага буюу даргалах хэсгийг нь сонгон шалгаруулалтаар тод­руулах юм байна. Одоо энэ Сони, Тоёота гээд дэлхийн ланжгарууд өдөр тутмын ажил хэргээ удирдах хүнийг ингэж сонгодог аж. Ингээд компа­ний­хаа ногдол ашгийг хүн бүрт жил бүр өгч байя. Учир нь монгол хүн бүр энэ компа­нийн үүсгэн байгуулагч, хувь­цаа эзэмшигч болох тул ийм эрхтэй. Эхний жил нь гэхэд монгол хүн бүр хувьцааны ногдол ашиг гэж 1700-гаас доошгүй доллар авах юм байна. Аргагүй шүү дээ. Зөв­хөн манай чулуун нүүрсний стратегийн ордуудаа ний­лүүлэхэд л дэлхийн хамгийн том гурван компанийг ний­лүүлснээс том болж байна. Гэтэл нүүрс бол "Баян мон­гол" корпорацийн баялгийн зөвхөн нэг хэсэг нь гэж бай­гаа.

Ингэж байж л улсын баял­гийг олон түмэнд нялзаана. Ингэж байж л монголчууд ашигт малтмалаасаа юм сал­гаж үлдэнэ гэж Лу.Болд яри­хымаа.

Алтыг хүн харвал авч байж салдаг гэдэг. Манайхан нүдний хор орсон юм гэхчилэн ярьдаг. Манай баялаг дэлхий даяар мэдэгдэж, гайхагдаж байна. Өөрөөр хэлбэл хүн төрөлхтний "нүдний хор" монгол авдар дээр нэгэнт тусчээ. Энэ баялаг эсэргүүц­сэн ч , эсэргүүцээгүй ч ашиг­лагдах нь зайлбаргүй болсон байна. Өнөө "нэгэнт л гэрлэ­сэн бол нөхөртэйгөө яахаас зайлах газаргүй" гэлээ гэдэг явган шог шиг. Харин "Яавал олон түмэндээ жаахан юм нааж үлдээх вэ? Яавал хамаг баялгаа зальтай зайтай луй­варчингуудад алдаад "хоосон үлий сахисан сар шувуу" шиг хоцрохгүй байх вэ" гэдэг нь асуудал болчихоод байгаа хэрэг. "Хойч үедээ ашиг­лаагүй уурхай үлдээх" энээ тэрээ бол лөөлөө болсон юм биш үү? Цаана чинь.

Гурав. Үнэн мөнгө ба үнэгэн мөнгө

Ардчилсан нам өгнө гэсэн бол өгдгийг ард түмэн мэдэх болж. Малыг нь өгнө гээд өгсөн, гадаад паасууртыг чинь өгнө гээд өгсөн. Орон сууцыг чинь өгнө гээд өгсөн. Хүүхдийн мөнгө өгнө гээд өгсөн. Тэд өгнө гэсэн бол өгнө. Ардчилсан нам ард түмэндээ "эрдэнийн хувь" өгнө гэлээ.

Харин МАХН-аас эхлээд "Эрдэнийн хувь"-ийг бүдгэ­рүү­лэх, маазруулах, нар­гианы юм болгож гутаах аянд мордлоо. Энэ аянд нэг нам бус нэлээд нам бүлэглэл нэгджээ.

Өмнөх сонгуулиуд "МАХН ба Ардчилсан хүчнийхэн" гэдэг хоёр бүлэглэлд хувааг­даж ордог байв. Тэгээд нэг талд МАХН зогсож, нөгөө талд буй олон нам ба нэр дэв­шигчид Ардчилалд өгөх сана­лыг хувааж авдаг байсан хэрэг. Харин энэ удаа "Ард­чилсан нам МАХН-ынхан" гэсэн байдлаар бүлэглэгджээ. Ардчилсан нам нэг хэсгийн саналыг авна. Харин үлдсэн саналыг МАХН ба бусад нам, бүлэглэл, бие даагч хуваагдах шинжтэй.

Ийм хуваагдлын нөгөө эрэгт гарагсад эрдэнийн хувийг бүдгэрүүлэх аянд хамтран гарч байна. Ингээд сонгуулийн мөрийн хөтөл­бөрийг дуудлага худалдаа маягийн зүйл болгоно. Саяыг өгнө л гэнэ. Манай нам сая таван зууг өгнө л гэнэ. Өөрөө сая төгрөгтэй боллоо гэхэд хаданд гарахаар нэг эр мон­гол хүн бүрт хоёр сая төгрөг өгөх юм гэнэ. Өөртөө ч олиг­той хадгаламжгүй нэг нөхөр Монголын иргэн бүрт хадга­ламж нээж өгөх юм гэнэ. Хэн дуртай нь юу дуртайгаа ам­лаж байна. Амлах мөнгөнд хязгаар алга. Хязгаар байх ч учиргүй юм. Учир өгөх гэж байгаа юм биш. Өөр хүнийг юм өгүүлэхгүй гэж байгаа болохоос өөрөө юм өгөх юм биш. Гүйх нохойд саад болж байгаагаас биш өөрөө гүйх гэж байгаа нохой биш. Тийм болохоор аманд багтахаа амлаж болно.

Нэгэн нэр дэвшигч уул­залт хийж байна

-Би сонгогдох юм бол хүн бүрт таван сая төгрөг өгнө

-Тийм мөнгө хаанаасаа олох юм бэ

-Чи битгий сөрөг суртал­чилгаа хийгээд бай. Тэгж ярих юм бол "Эрдэнийн хувь" ёстой бүтэхгүй мэдүү

Иймэрхүү янзтай сон­гууль болж байна. Үнэн мөн­гөний хойноос үнэгэн мөнгө гүйлгэж байна.