Их Монголын морьт цэрэг орос, кипчакийн нэгдсэн армийг Калк гол дээр ялсны 800 жилийн ойд зориулав.
Чойбалсанг шүтээд хэрэггүй дээ, Чойрын ном шүтвэл зөв замдаа орно доо. Буруу номтны нийгмийн балгаар монголчууд ард түмнээрээ архичин, тамхичин болоод одоо түүнээсээ салж чадахгүй байна. Богд гэгээний “Орос, хятадын архи, тамхийг нэг зоос болж хямдарсан ч бүү авч хэрэглэ”, “арван хар нүглийг цээрлэ” гэсэн гэсэн сургаалийг монголчууд хөсөрдүүлснээс болж ийм эмгэнэлт байдалд хүрчээ.
Хүн төрөлхтөний эртний түүхэнд Хүннү хэмээх том гүрэн алдаршсан байдаг бөгөөд энэхүү гүрнээс ихэр юм шиг монгол үндэстэн, түрэг үндэстэн гэсэн хоёр хүчирхэг үндэстэн мэндэлсэн бөлгөө. Би энэ удаа Түрэг үндэстний түүхийг товч өгүүлье.
Нэг тэрбум дөрвөн зуун сая хүнтэй өмнөд хөрш Хятад улс ядуурлаас гарчихаад байхад гуравхан сая хүн амтай, 70.0 сая малтай, байгалийн үлэмж их баялагтай, 1.5 сая квадрат газар нутагтай туурга тусгаар Монгол улс яагаад ядуурлаас гарч чадахгүй гэж.
Эхлээд коммунитстууд юү ч өөрчлөөгүй, гэхдээ 1955 онд хятадын коммунистууд Шинжаан Уйгурын автономит район гэж байгуулсан. Тэр үед уйгурчуудын дунд Уйгурстан Зөвлөлт улсын бүрэлдэхүүнд орно гэсэн үзэл нилээн их дэлгэрсэн байсан. Бид Хятадын нэг хэсэг болохыг лгт хүсээгүй. Бид хил залгадаг Казахстан, Кыргизстан, Узбекистан шиг биеэ даасан улс болохыг хүсдэг байсан.
Монголын баруун хойд нутаг алтайгаас эхлэн зүүн зүгт Байгаль далай хүртэлхи үлэмж их монгол нутгийг Оросын дипломатч, генерал- адмирал Федор Головин элдэв зальт арга, цэргийн хүч хэрэглэж, Ойрдын Галдан бошигтыг монголын эсрэг турхирч, манж нартай давхар тохиролцож түрэмгийлэн булааж авчээ. 700 гаруй алтны ордтой, Байгаль далай орчмын монголын үзэсгэлэнт нутаг ингэж Оросын мэдэлд орсон юм.
