Хорин жилийн өмнө Америкийн социологич Фрэнсис Фукуяама “Түүхийн төгсгөл” гэсэн өгүүлэл бичиж хорвоогоор нэг шуугиан тарьсан билээ. Хүйтэн дайн төгсөж байх тэр үед энэ өгүүлэл хүний оюун ухаанд бас нэгэн том асуулт тавьсан юм.

Энэ бүх баримтаас дүгнэхэд: лам хар монгол дээл өмссөн большевик орос цэргүүд нь “10 мянган” гамин цэргийг “400” цэрэгтэй Монголын ардын журамт цэрэг довтлон устгахад хүчин хавсрах гэж ирсэн биш, харин хоёр талын “тулалдаан” жинхэнэ байлдаан болохоос сэргийлэх зорилготой байжээ. Гамин цэргийн ихэнх нь тулалдаан болохоос өмнө большевикуудын хамгаалалтын дор хил даван Троицкосавскад хэдийнээ очсон ба, тулалдаан болж эхлэх үед үлдсэн цөөнхийг нь мөн хамгаалалттайгаар хил гаргасан аж. Хиагтыг чөлөөлөх тулалдаанд хоёр талаас алагдсан шархтсан хүний тухай мэдээ огт байдаггүй.

Нүүдэлчид түүхийн туршид нэг шашинаас нөгөө рүү шилжин явсаар ирсэн. Энэ явцдаа түрүүчийн шүтлэгээ ор тас марталгүйгээр шинээр орж ирсэнтэй нь холин прагматик байдлаар өөриймшүүлж байлаа. Шинэ шүтлэг орж ирэхэд түрүүчийнхийгээ үгүйсгэн заримдаа харгис хэрцгийгээр устган сөнөөж байсан авч тэндээс маш олон санаа, ёс журам, ритуал ёслол, авч үлдэж байв. Ингэхээр монголчуудын уугуул үндэсний шашин аль нь вэ?Анхных нь уу, сүүлчийнх нь үү, удаан ноёлсон нь уу, оюун санааны хувьд тус болсон нь уу, хөгжил дэвшилд хүргэсэн нь үү…?

Bat-Uul became a Hero. The movement has begun to identify “Counter Hero” with deliberate purpose to counterattack this.

Санжаагийн бие муудаад эмнэлэгт хүргэгджээ. Тархинд нь цус харваад ухаангүй болчихсон юм. Түүнийг сэхээнд хэвтүүлсэн эхний өдөр ухаан орсонгүй. Харин маргааш нь ухаан орж эмч сувилагчтай ярихтайгаа болжээ. Гэхдээ хамаг бие, нүүр, гар, толгой нь учир нь олдохгүй олон аппараттай гуурс, утсаар холбоотой.

Тэр уг нь номын санд оръё гэж огт төлөвлөөгүй юм. Төлөвлөх байтугай ерөөсөө ийм санаа огт байгаагүй. Болзоонд явж байлаа. Их л чухал уулзалт. Уулзана, танилцана, нэрээ хэлнэ… Чухам энэ үед өөрийнхөө нэрийн талаар бодов. Ер нь уг гарлаар нь хөөвөл ямар утгатай нэр юм бол? Яг ингэж бодох агшинд хотын номын сангийн өмнүүр алхаж яваагаа анзаарчээ. Ингээд л номын сан руу орсон хэрэг.