Гомдоод байна. Сэтгүүлч бид бусдын өмнөөс л гомдож “Тэрийг тэр тэгээд хохироочихлоо” гэж хэл ам таталж явдгаас биш “намайг ингэлээ” гэж хэлж яваагүй юмсан.

...Сумын намын үүрийн дарга олон жил хийгээд одоо захиргаанд бүртгэл хариуцах болсон өвгөн даргын өрөөнд ийм яриа болж байна.

Өнгөрсөн долоо хоногийн гол сонин хачин нь “ерөнхийлөгчийн уучлал, ерөнхийлөгчийн хэл” гэсэн хоёрхон хэллэгт багтаж байна.

Отгонтэнгэрийн бараа холдон холдтол харагдана. Эгийн даваанаас, Алтай хотоос харагддаг. Хангайн их уулсын дээгүүр торолзох бараа нь их уулсын дээгүүр, холын замд хүүхдээ үдсэн ээж нь аянчдын бараа тасартал гаднаа зогсох мэт бүртэлзэн торойно. Тэгээд сэтгэл оюун, бодол мөрөөдөл, төсөөллийн ертөнцөд сүмбэрлэн үлдэх бөлгөө.

Түүхийг судлах, түүх бичих хоёр ижил юм шиг атлаа их өөр. Түүхийн шинжлэх ухаан дотроо олон салбартайгаас гадна угсаатны зүй, хэл соёл, антропологи болоод хэдэн арван, магадгүй зуун нарийн мэргэжилд хуваагдана. Бүгдийг нь нэг хүн судлах боломжгүй. Судлаачид салбар, салбартаа мэргэшин ажиллаж тэдний олсон нээснийг цөөн хэд нь базаж нэгтгэн бүтээл туурвидаг. Тэдэнд туурвин бичихээс гадна бусдын “судалсныг судлах”, нэгтгэн дүгнэх, хавтгайд нь өнгийн харах чадвар илүү байдаг. Нөгөө талаас, нийтлэг түүх рүү орохын тулд өөрийн нарийн мэргэшсэн салбараа орхин хөндийрэхээс аргагүй, түүндээ зориулж асан цаг хугацаа хүч хөдөлмөрөө өөр тийш хандуулахаас өөр сонголтгүй болоод ирнэ. Жишээлэхэд, Сиддхарта Мүхаражи гайгүй сайн хавдрын эмч болоод явчихаж болох байсан байх. Гэвч тэр хосгүй авъяаслаг туурвигч, нэгтгэн дүгнэгч, өнгийн харагчийн чадвартаа дулдуйдан хорт хавдар, генийн судалгааны шастираар дамжуулан шинжлэх ухааны түүхийг бичигч болжээ.

Сүүлийн үеийн шагнал, шийтгэл хоёрын нэрийг шагнагч шагнуулагч хоёроос бусад нь ялгахаа болиод байна.