Маргааш бүх ард түмний сонгуулийн өдөр. Энэ өдөр монголчууд ирэх зургаан жилд Монгол Улсын төрийн тэргүүнээр ажиллах эрхмийг сонгоно. Монгол Улс ардчилсан төртэй  байх уу, авторитари, тоталитари дэглэмд шилжих үү? гэдгийг сонгох сонгууль болно.

У.Хүрэлсүх бултаж, Д.Энхбат зугтаж, С.Эрдэнэ үлдсэн “мэтгэлцээн”

Энэ удаагийн сонгуульд гурван нэр дэвшигч өрсөлдөж байгаа. АН-аас С.Эрдэнэ, МАН-аас У.Хүрэлсүх, ХҮН-аас Д.Энхбат. Өчигдөр хуулийн дагуу, уламжлал ёсоор гурван нэр дэвшигч мэтгэлцээнд оролцох ёстой байсан ч тийм зүйл болсонгүй. Нэр дэвшигч Д.Энхбат хөдөө орон нутагт сурталчилгааны уулзалт хийж явахдаа коронавирусын халдвар авсан шалтгаанаар мэтгэлцээнийг зохион байгуулсангүй. Иргэд, сонгогчид, нэр дэвшигчдийн сонгуулийн штабуудаас мэтгэлцээнийг цахимаар явуулахыг шаардсан боловч МҮТВ-ийн захирал Х.Бүрэнбаатар “тийм уламжлал байхгүй” хэмээн мэдэгдэж, мэтгэлцээнийг хүчингүй болгов. Энэ ганц тэр хүний байр суурь гэж үү? МҮТВ-ийн захирал тийм том толгойтой хүн мөн үү?

Сүүлийн долоо хоногийн турш сураг алдраад байсан У.Хүрэлсүхийн /бусад хоёр нэр дэвшигч мэтгэлцэхэд бэлэн гэдгээ бараг долоо хоногийн өмнө зарласан/ сонгуулийн штабын дарга, МАН-ын генсек Д.Амарбаясгалан өчигдөр орой “Манай нэр дэвшигч мэтгэлцэхэд бэлэн” гэж хувийнхаа фэйсбүүк хуудсаар зарласан ч араас нь МҮТВ-ийн А.Бүрэнбаатар захирал “Мэтгэлцээн болохгүй” гэж мэдэгдэв. Бүтэн сар шахам бэлтгэсэн мэтгэлцээнээ “Болохгүй” гэж лайв хийхэд хүргэсэн хүн нь хэн байж болох вэ? Мэдээж С.Эрдэнэ, эсвэл Д.Энхбат биш нь ойлгомжтой.

Өнгөрсөн 14 хоногийн турш нэр дэвшигчдийн ар тал болох пиар багийнхан өрсөлдсөн. Хөлтэй нь хөлхөж, “хөлгүй нь мөлхөж” нэр дэвшигчдээ сурталчилсан. Харин сонгогчдын хувьд нэр дэвшигчдийн нүүр тулсан өрсөлдөөн буюу шууд мэтгэлцээнээр дүнгээ тавьдаг. Тэгвэл энэ өрсөлдөөн болсонгүй. “Үндэсний олон нийтийн” гэх тодотголтой ч эрх баригч намын “хоточ нохой” болсон МҮТВ мэтгэлцээнийг зохион байгуулахаар татгалзсаны дараа нэр дэвшигчид Club house-т уулзахаар болсон ч МАН-ын дарга энэ уулзалтаас хүртэл татгалзав. Албан ёсны бус эх сурвалжуудаар “У.Хүрэлсүх коронавирусын халдвар авсан” гэх мэдээллийг тараажээ. Халдвар гар утасны долгионоор дамждаг гэдэгт МАН дарга үнэмшдэг бололтой. Club hause-d 8000 хүн цуглаж, сайтууд шууд дамжуулалт хийхээр хүлээж байсан Д.Энхбат “Хүртээмж муутай байна” гэх шалтгаанаар мэтгэлцээнийг орхиж, С.Эрдэнэ ганцаараа оролцогчдын асуултанд хариулсан гэнэ. Хэрвээ МҮТВ ажлаа тасалдуулаагүй бол...?

Ардчилсан төр оршин тогтнох эсэхийг сонгох сонгууль болно

Сонгогчдын хувьд нэр дэвшигчдийн нүүр тулсан өрсөлдөөн буюу шууд мэтгэлцээнээр дүнгээ тавьдаг гэдгийг өмнө хэлсэн. Хэн нь хэн бэ? Гэдгийг ямар ч цензургүй, өнгө будаг, найруулга, элдэв баггүй нүцгэнээр нь харж болдог ганц зүйл бол Ерөнхийлөгчид нэр дэвшигч нарын хооронд болдог шууд мэтгэлцээн. Гэвч мэтгэлцээн болоогүй гэдэг нь сонгууль болохгүй, эсвэл сонголт байхгүй гэсэн үг биш.

Ялангуяа энэ удаагийн сонгууль Монгол Улс ардчилсан төртэй байх уу, үгүй юу гэдгийг сонгох сонгууль болно. Өмнөх сонгуулиудаас илүү хариуцлагатай сонгууль болно гэсэн үг. Ер нь бол бүх сонгууль хариуцлагатай сонголтыг шаарддаг боловч энэ удаагийн сонгуулийг явуулж байгаа нөхцөл байдал нь арай өөр юм. 

Учир нь Монголын ард түмэн МАН-ыг УИХ-д үнэмлэхүй олонхи болгож хоёр дахь удаагаас сонгосон. Орон нутагт олонхиор эрх барьж байгаа нам ч гэсэн МАН. Өнгөрөгч аравдугаар болсон орон нутгийн сонгуулиар МАН сая 600 мянган хүнтэй /нийт хүн амын тал хувь/ нийслэл болон 13 аймагт ялалт байгуулсан. Товчоор хэлбэл, Монгол Улс олон намын системтэй, ардчилсан засаглалтай гэдэг тодотголлыг авч явж байгаа зүйл нь бодит байдал дээр ганц Ерөнхийлөгчийн институт л болж байгаа. 

Х.Баттулга гэдэг хүн Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөр ажилласан дөрвөн жилдээ олон муу зүйл хийсэн, алдаа гаргасан байж болох ч том дүр зургаараа “Монгол бол ардчилсан улс” гэдэг дэлхий нийтийн үнэлэмж одоохондоо хэвээрээ байгаа. Хэрэв эсрэгээрээ М.Энхболд Ерөнхийлөгчтэй, У.Хүрэлсүх шиг Ерөнхий сайдтай, Г.Занданшатар шиг парламентын спикертэй өнгөрсөн дөрвөн жилийг үдсэн бол бид өнөөдөр хаахна таваргаж явах байсныг тааварлах аргагүй. Энэ бол М.Энхболд, эсвэл Х.Баттулга гэдэг хувь хүнээс биш, улс төрийн тогтолцоотой холбоотой асуудал. Хэрвээ төрийн бүх эрх мэдэл нэг намын гарт байсан бол яах вэ?

Тийм болохоор одоо болж байгаа сонгуулийг энэ гурван нэр дэвшигчийн өрсөлдөөн биш, ардчилсан засаглал Монгол Улсад ошин тогтнох уу, үгүй юу гэдэг өнцгөөс харж сонголтоо хийх ёстой байх. Энэ бол У.Хүрэлсүхийн боловсролгүй байдал, Д.Энхбатын боловсрол хийгээд С.Эрдэнийн улстөрчийн харизма энэ тэрээс огт өөр зүйл. 

Ерөнхийлөгч бол тэрийн тэргүүн, ард түмний эв нэгдлийг илэрхийлэгч. Тэр хүн байшин барилга барихгүй, төмөр зам тавихгүй, баялгийг хуваарилж, иргэдийг тэжээн тэтгэхгүй. Зөвхөн төрийн болон улс төрийн тогтвортой байдлыг хамгаалах, төвийг сахих, тэнцвэрийг хадгалах үүрэгтэй. Хэрвээ төрийн бүх эрх мэдэл нэг намд төвлөрвөл тэнд эв нэгдэл хангагдах уу? Улс төрийн тэнцвэр хадаглагдах уу? Үгүй. Тэнд нэг л намын эрх дарх, ашиг сонирхол, дарангуйлал тогтоно. Нийгмийн бусад хэсэг, анги, бүлгийн ашиг сонирхол, дуу хоолой хаагдана. Хүний хувийн болон улс төрийн эрх, өмчийн эрхийн тухай яриа ч утгаа алдана. Үнэ цэнэгүй болно.

Тиймээс монголчууд маш олон удаагийн сонгуулийг өгөхдөө эрх мэдлийг тэнцвэр буюу балансыг хадгалж ирсэн байдаг. УИХ, орон нутгийн сонгуулийг нэг талд нь өгсөн бол Ерөнхийлөгчийн эрх мэдлийг заавал нөгөө талд нь өгдөг. Энэ баланс ганцхан удаа алдагдсан нь 2005 онд Н.Энхбаярыг Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөр сонгосон явдал. УИХ, орон нутгийн эх мэдэл дээр Ерөнхийлөгчийн институт хүртэл МАН-д очсон.  Тэр нь алдаа болсныг ухаарсан учраас дөрвөн жилийн дараа хэмжээгүй эрхт хаан болчихоод байсан Н.Энхбаярыг суудлаас нь буулгаж, Ц.Элбэгдоржийг сонгосон. Түүнээс өмнөх, хойших бүх Ерөнхийлөгч нар хоёр дахиа сонгогдсон. Хэрвээ Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөөр Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхийн хугацааг “зөвхөн нэг удаа зургаан жилээр” болгож өөрчлөөгүй бол одоогийн Ерөнхийлөгчид ч гэсэн “шаанс” байсан нь ойлгомжтой.