Хоёр нам улс төрийн хувьд хичнээн дампуурсан ч бай аль алин нь зайгаа тавьж өгөөгүй л байна. Энэ бол өнөөгийн бодит байдал. Энэ байдал цаашид ч хэдэн жил үргэлжлэх биз. Хүмүүс хоюуланд нь дургүйцэж байна. Гэхдээ “оронд нь хэн байгаа юм бэ?” гэдэг асуултыг хүн болгон тавьж хэн ч товтой хариу олж чадахгүй байгаа нь манай өнөөгийн “бодит үнэн”!

Ерэн оны эхээр хөдөө амьдардаг хуучин танилтайгаа таарав. Тэрээр гурван сарын дамжаанд сурахаар хотод ирсэн гэнэ. Ямар дамжаа болохыг нь асуутал ээрч гацаад удтал бодов. Дамжааных нь нэр санаанд нь ордоггүй бололтой. Гэнэт духаа алгадаад “Брокэр!”. “Брокэрийн сургалтын дамжаанд сууж байгаа юм уу?” гэж лавлатал “Бишээ, брокэрын нөгөөх нь юу билээ?” гэж сөргүүлж асуув. “Мэнэжмэнт үү?” гэхэд тэрээр баярлан дууд алдаж “Тийм тийм, мээнэжир, Мээнэжирийн дамжаанд хөгшин чинь сууж байгаа!”

1919 оны арваннэгдүгээр сарын 22-нд Хятадын Ерөнхийлөгчийн зарлигаар Гадаад Монголын автономи эрхийг цуцалсан бол 1921 оны хоёрдугаар сард Унгерний цэрэг Хүрээг чөлөөлж Богд хааныг ширээнд нь буцаан залж, Монголын Засгийн газрыг дахин эмхлэн байгуулснаар үнэн хэрэгтээ тусгаар тогтножээ.

Алдагдсан vеийнхэн шиг сайн боловсрол ч vгvй, нийтийн төлөө гэсэн романтик vзэл ч vгvй, шударга vнэн гэсэн баримтлал ч vгvй. Цэвэр прагматикууд. Гэхдээ хамгийн вулгар прагматизм. Мөнгөнөөс өөр ариун нандин эрхэм vнэлэмж vгvй.

Өөрийн мөхөл, задарлаас айсан Оросын мафижсан төр шинэ империалист санаархлаа түрэмгий үйлдлээр хайцаалж буй бол, үзэл сурталтай, зохион байгуулалттай, тодорхой зорилготой, тогтвортой тогтолцоотой Хятад улс нь дэлхийн тэргүүлэх гүрний хэмжээнд очих маш сайн бэлтгэлтэй аж. Путины дэглэм дэлхийн тавцан дээр шил савны дэлгүүрт дайрч орсон заан шиг түйвээн нядааж өгч буй бол, бээжингийнхэн өлмий дээрээ гишгэлэн эрх мэдлээ сэм тэлсээр. Путины дэглэм их бодож л өрнийн ардчилалд ихээхэн хор учруулж чадах бол, удаан хугацаандаа үр дүн өгөн сүйтгэх бодлогыг хятадууд баримталж байгаа юм.

Монголыг хэрхэн өөрчлөх вэ гэдэг асуулт урган гарч байна. Үндсэн хуулинд байгаа зарим алдааг залруулахад парламентын гишүүдийн гуравны хоёрын санал хэрэгтэй. Энэ нь хэдий өндөр босго боловч Үндсэн хуулийг өөрчлөх тухайд бол тохирсон, Германд ч мөн адил ийм л байдаг. Гэхдээ Үндсэн хуулиа өөрчилнө гэдэг байж болшгүй зүйл ч бас биш. Учир нь уг хууль нийгмийн хөгжлийн явцад гарч буй өөрчлөлтийг тусгаж байх учиртай. Шинээр тулгамдаж буй асуудал, үндсэн хуулиар томъёолсон төгс төгөлдөр байдал болон бодит байдлын хоорондын зөрүүг харгалзан үздэг байх хэрэгтэй.