7. Гуйлга ба маркетинг

Энэтхэгийн тухай ярихдаа гуйлгачинг нь орхичихвол ямар хэрэг байхав дээ. Гуйлга тэнд хэвийн үзэгдэл. Энэ нийгэмд бүхэл бүтэн “гуйлгачин” давхарга байдаг аж. Делид дөнгөж хөл тавьсан хүний нинжин сэтгэл сэмэрнэ. Хаашаа л харна гуйлгачин. Гэрлэн дохион дээр зогсож байхдаа Д.Пүрэвдоржийнхоос ч илүү шүлэг бичсэн болно. Биднийг очих үеэр сэрүүний улирал нь эхлээд өдөртөө +10 орчим байсан болохоор гуйлгачны “ажлын нөхцөл” арай дөнгүүр харагдсан байх. Дөчин хэмээс дээш халуунд тас гэдэргээ савж унадаг өвчтэй (энэ бол маркетинг, удахгүй ярина) гуйлгачин “маргааш өглөө гэхэд үхчихсэн байгаасай” гэдэг ерөөл тавьдаг байх. Гэвч гуйлга гуйх нь тэдний хувьд бизнэс. Дотор нь хэд хэдэн төрөлд ангилж болмоор. Миний хийсэн ангилал маркетингийн чанартай гэдгийг сануулъя.



    Өрөөл татанхайчууд. Гуйлга гуйх хамгийн сэтгэл эмзэглэм маркетинг нь энэ. Энэтхэгт очсон хэн ч мянган хүн тутамд ноогдох тахир дутуу, өрөөл татанхайн тоогоор энэ улс бусдаас хол тасарсан гэдэгт итгэнэ. 17 инчийн зурагт шиг толгойтойгоос аваад түнхээрээ мултарсан хөлөө ар нуруугаараа дамнуулан мөрөн дээрээ тохсон хүнтэй таарна. Дүрсэлж ярихад л зүүдэнд ормоор төрхтэй гуйлгачин бишгүй. Хүмүүсийн цуурх нь, нэгэнт доод кастад төрчихвөл өөдлөх боломжгүй учир эцэг, эх нь нялх хүүхдээ янз янзаар зэрэмдэглэдэг гэнэ. Тэгээд л зүрх шимшрэм төрхтэй “ажилчин” бий болно. Гар хөл нь санжигнасан, тасарсан хүнийг яваандаа эрүүл саруулд тооцохдоо тулна.
    Нялх хүүхэдтэй эхчүүд. Даг дайр болсон сайрийтай хүүхэн нүд нь гялалзсан халтар хүүхдээ алчуурт боогоод сугавчилсан байна. Мэдээж өрөвдмөөр. Өр нимгэн сэтгэлээр тоглох нь тэдний гол арга. Халтар хултар англи хэлээр “мөнгө өгөөч, хүүхэд өлсөөд байна” гэж яруухан хэлнэ. Задгай мөнгө сарвайвал авахгүй санаатай. Харин мөнгө биш сүү хэрэгтэй гэж ойлгуулна. Зааж байгаа сүү нь 100 рупи(3000 төгрөг). Эсвэл тэр дайны үнэтэй жүүс аваад өгөөч гэнэ. Нэг тийм эмэгтэйг жаал ажиглаж зогслоо. Гурван хүнээр нэг литрийн сүү тус бүр нэгийг авахуулсан. Ой хүрээгүй хүүхдэд долоо хоногийн хоолонд элбэг хүрэхээр сүү. Гэвч тэр ажлаа үргэлжлүүлсээр үлдсэн юм.
    Дарамтлагчид. Тэд нар насаар бага байдаг байх. Мөнгө өгөхөөс өөр аргагүй болтол дарамтлана. Мэдээж, өөрийн гэсэн “багаж зэвсэг”-тэй. Надтай таарсан хоёр жаалын ахмад нь бөмбөр зүүж, бага нь цан барьсан байлаа. Дэргэд ирээд хэдэн үг хэлснээ хөгжмийн зэмсгээрээ ая тоглохын оронд учир зүггүй пижигнүүлээд унана. Ядахдаа “бей бара-бан-шик, бей бара-бан-шик...” ч байхгүй. Сонсъё гэхнээ хөггүй ийм хөгжим үнэн лай. Хэдэн рупи өгөөд л салсан дээр. Эсвэл зугатчихаж болно.
    Уран сайханчид. Тэд дээрх жаалуудтай адил хөгжмийн зэмсэгтэй. Харин нот мэдэхгүй ч гэлээ ая тоглож чадна. Бүдүүн хулсанд чавхдас татсан тэр хөгжим нь яавч алдарт пийпа биш. Морин хуур шиг хөрөөддөг юм билээ. Нэг тийм дуниартаж манарсан халуун эсвэл өдөр шөнөгүй шаагих борооны амьсгаа мэдрэгдэхээр ая тоглоно. Өөр номер байхгүй. Хөгжимчид нэг аккордыг дахин дахин тоглоод байгаа нь огтхон ч сонсголгүй надад хүртэл илт байсан. Бас алба юм шиг бага насны хүүхдээр дагуул хийнэ. Багачуул өөрийн үүрэгтэй. “Ядарсан бидэнд мөнгө хайрла”, “Таньд гялайлаа” гэдэг үгсийг англиар эвлэгхэн хэлнэ.
    Бадарчингууд. Энэтхэг бол шашны өлгий нутаг. Чингис хаан аль ч шашинд ээлтэй ханддаг байсан гэдэг. Ямар харсан биш. Харин энд бол үнэхээр тийм. Хиндүгээс аваад бахай хүртэлх шашин бүхний бадарчин элбэг. Ердөө гуйлгачин гэсэн үг л дээ. Маркетингийн онцлог нь л “шашин” юм. Тэд шашин бүрийнхээ онцлогоор хувцасласан байна. Бариад авъя гэхнээ ч хувцасны тамтаггүй чармай шалдан ч хүн бий. Энэ бол Буддатай нэгэн үед аж төрж асан Махавирагийн шавь. Бүгд нэг гартаа жижигхэн никель сав, нөгөө гартаа таягтай явна. Хүрч ирээд ерөөл хэлснээр ажилдаа орлоо гэсэн үг. Эдний онцлог нь салж өгөхгүй зовоогоод байх нь бага. “Шаазгай баах” эсэхийг хэсэг харзнаад найдваргүй шиг бол дахин ерөөл хэлчихээд л дараагийн хүнийг чиглэнэ.
    Энэтхэгийн соёл таван мянга гаруй жилийн настай. Египет, Шүмэрийн соёл хэдийнэ музейн хоргонд орчихсон байхад эднийх “амьд бүхнээс амьд” гэдэг шиг байж л байна. Энэ соёлын нэг онцлог нь гуйлга. Хачирхах хэрэггүй. Цагтаа бидний багш Шагжамуни Будда ч гэсэн бусдын өглөгөөр гол зогоон бадар барьж явсан түүхтэй. Гутамшигтай юм огт биш. Манай хуврагууд уул нь хөрөнгө хогшил цуглуулах гэж нэр нүүрээ барахын оронд бадар барих номтой юм. Гэхдээ тэд маань бусдын бадар аяга руу алтан зоос атгаад чулуудах дайны хөрөнгөтэй болчихсон улс аа. Бахархууштай.

 
8. Ариун цэвэр ба ариусал  

Ахуйн соёлыг эрхэмлэдэг бол Энэтхэг яваагүй нь дээр. Мэдээж дэлхийн жишигт хүрсэн зочид буудал, үйлчилгээ байлгүй яахав. Харин түрийвч тань нимгэн атлаа хамар жаахан шантгар бол больсон дээр л гэх гэсэн юм. Делигийн гудамжинд заан харж байгаа хүн (Энэтхэгийн тухай ярьж байгааг санана уу) огт сонин биш. Маклеодганжийн бохирын шугам гэдэг нь ердөө ил шуудуу байсныг ч дурьдмаар байна. Тийм бохирын шугам шууд л уулын уруу урсаж одно. Ойгоор явах үедээ зарим нэг булгыг нягталж байж амсахгүй бол горьгүй. Сэрүүний улирал таарсан учир Дели тоостой, харин шилмүүст ойгоор бүрхэгдсэн Дарамсала харьцангуй “ариун” байлаа.
    Салхины аясаар гэнэ гэнэ нэлхийх өмхий үнэрээр хүссэн, хүсээгүй амьсгалж л таарна. Хүн амьсгаа авахгүй байж яахин чадах билээ. Яахав, амаараа амьсгалж болно. Амтагдаад сүйд болохгүй. Эхэндээ эвгүй байдаг ч хэд хоногоос дасна. Бас “минийх ч гэсэн нийлсэн л байгаа” гэдэг бодол сэтгэл тайтгаруулна. Хаа сайгүй зардаг хоол, цайны хувьд мэргэжлийн хяналтынхан торгосон байлаа ч шударга ёсонд нийцнэ. Хувинтай усанд тавгаа хэд зайлаад дараагийн хүнд шилжүүлдэг юм. Хоолоо тавиад идэх ширээ, хутгаад ам руугаа дөхүүлэх халбага дутна. Энэтхэгийн хоолны соёл анхнаасаа халбага, сэрээгүй бүтээгдсэн аж. Харин “карри” хэмээх ерөнхий нэрийн доор элдэв халуун чинжүү өнгө өнгөөрөө бий. Маклеодганжийн хоолны газрууд зориулалтыг нь ялгахгүй ч гэлээ халбага, сэрээ өгч байсан. Энэ бүхнийг тоочвол нуршуу яриа болно. Ер нь мэргэжлийн хяналтынхан тэнд хийх юм ихтэй.
    Делигийн замын хөдөлгөөн манайхаас аймаар. Ядахад зүүн гарын дүрэмтэй болохоор эхэндээ эвгүй. Жолооч нар нь чагнаалаа хангинуулаад л зүтгээд байна. Ийм хөдөлгөөн дунд хоёр машин мөргөлдөхтэй таарлаа. Тас няс буугаад л явчихсан. Машинуудын гүүпэр нэлээд гэмтжээ. Хоёр жолооч нь буугаад ирлээ. Энд ирснийх нэг дорвитой юм үзэх нь гэж хүлээв. Гэтэл зодолдох нь байтугай монгол хэмжүүрээр бол олигтойхон ч хэрэлдсэнгүй. Хэн хэн нь толгойгоо бөнжигнүүлэн, гараа алдалж ирээд жаал ярилаа. Тэгснээ нэг нь духандаа гараа хүргээд машиндаа суугаад хөдлөв. “Арай ч дээ, нэг сайн шаагаад авахгүй”. Монгол ухаан ингэж шивнэнэ. Харин духандаа гараа хүргэдэг нь монголоор бол “үхэж байсан муу тэнэг п...” гэж байгаа юм гэнэ. Энэтхэгт олон жил болсон найз маань тэгж хэлсэн. Орчуулга нь зөв бол ч овоо л хараадаг залуусанж.        
    Энэ газар ер бусын амгалан санагдсан. Шашин соёлын нөлөө биз. Ахуйн соёлын үнэр ч үгүй тарчиг хороололд хэрүүл зодоон харахгүй. Энэтхэг киноны зодоон “шал худлаа” байдгийг ойлгох шиг болсон. Амьдрал дээр гар зөрүүлж үзээгүй улс чинь ямар юмаараа зодоонтой кино хийхэв дээ. Архи ч бага уудаг байх. Уусан ч шальдаггүй байх. Маклеодганжийн виски зардаг ганц дэлгүүр нь биднийг байх хугацаанд 17 цагаас хойш наймаа хийж байсан. Найзын маань ярьснаар Дели их хөлийн газар учраас элдэв муу юм ихтэй аж. Харин өөрийнх нь суудаг өмнөд Энэтхэг ер бусын амгалан тайван гэнэлээ. “Давагдашгүй хүчин зүйл”-ийн өмнөөс сөрж гүйхгүй ч, сөхөрч унахгүй байх нэг тийм ухаан лавтай байлаа, тэнд. Амьдралын жамаар өөрт тохиосон явдлыг ая зөнд нь хүлээн авна гэдэг өөрийн сэтгэлд хичнээн амар билээ. Энэтхэг бол бясалгалын өлгий, шашны хүлэмж. Гэвч энэтхэгчүүдийн бахархал болсон Гандигийн удмынхан бүгд бусдын гарт амиа алдсан нь түүх. Өнөөдөр Делид метро мэтийн их хөлийн газар орохын тулд металл хайгчаар заавал дайрч, сэжиг бүхий этгээдийг автоматтай цэргүүд сүрхий нэгждэг. Метрон доторх дэлгэцээр “Та суухаасаа өмнө суудал дор тань сэжиг бүхий зүйл байгаа эсэхийг шалгана уу” гэсэн титр урсана. Амирлангуйн зүрхэнд бөмбөг байж мэдэх аж.